ሃጸያዊ ምዝመዛ

ሃጸያዊ ምዝመዛ

ሰለስተ ሞዴላት፡ ሰለስተ ኣብነታት፡ ሰለስተ ጉዳያት ንግዳዊ፡ ፖለቲካዊ፡ ፋይናንሳውን ርእሰ-ፍትወትን ምዝመዛን ስስዐን።

ኤል ረይ ደ ላ ፕላታ ዝተባህለ ንዕደና ብሩር ቦሊቭያ ክሳብ ደረት ዝመዝመዘን ካብ መሸጣ ማዕድናዊ ንብረት ቦሊቭያ ዝረኸቦ ሃብቲ ዘውጽአን ቦሊቭያዊ ቢልዮነር።

ኣብ 1960ታት ሓደ ላቲን ኣመሪካዊ ኤሎን ማስክ ነይሩ፡ ንኹሉ እቲ ኣብ ኤውሮጳ ዝነበረ መስተ፡ ዊስኪን ደቂ ኣንስትዮን ካብ መሸጣ ብሩር ካብ ዕደና ቦሊቭያ ብዝረኸቦ ዕድል ዓዲጉ፡ ንብጾቱ ቦሊቭያውያን ዋላ ሓንቲ ከይገደፈሎም፡ ክሳብ እቲ ዕደና ብሩር ዝውዳእ መወዳእታ ዘይብሉ ቅንጦት ዝመልኦ ህይወት ይነብር ነበረ። ስሙ፡ ድሒሩ ኣብ ዓለምና ዝዓበየ ዕደና ቆርቆሮ ክምዝምዝ ዝጀመረ ኣንቴኖር ፓቲኖ።

ክሳብ ሽዑ ኣብ ዘመናዊ ታሪኽ ኤውሮጳ ዝዓበየ ድግስ ብምእንጋድ ዝፍለጥ ኮይኑ፡ ገለ ካብቶም ኣብቲ እዋን ዝነበሩ ዓበይቲ ፍሉጣት ሰባት ዓለም ሓዊሱ 700 ኣጋይሽ ዝተሳተፍዎ እዩ። እዚ ፍጻመ፡ ንዘልኣለም ኣብ ኣህጉራዊ ጀት ሴት ምልክት ዝገበረ ዘይተኣደነ ቅንጦት ምስክር ኮይኑ፡ ኤውሮጳውያን ውርዙያት፡ ኮኾባት ፊልም ሆሊዉድ፡ ሚልዮነራትን ባንከኛታትን ተሳቲፎም።

እቲ ካልኣይ ኣብ ኣማፓ እዩ ነይሩ፣ እቲ ዝዓበየን እንኮን ዕቑር ማዕድን ማንግኒዝ ኣብ ህንጸት ዕጥቂ መራኽብን ታንክታትን ዝጠቅም እዩ። ኣብ እዋን ካልኣይ ኲናት ዓለም ክሳብ ደረቱ ተመዝሚዙ፡ ሎሚ ድማ ግዝኣት ኣማፓ ብናይ ዳህሳስን ሕርሻዊ ፕሮጀክትታትን ዝቆጻጸሩን ዘጉድሉን ዘይመንግስታውያን ትካላት በቲ ኣብቲ ድኻታት ሃገራት ናይ ምልማስ ስትራተጂ ዝጥቀሙሉ ፍሉጥ ናይ ምዕጋት መስመር ተደምሲሳ ኣላ፡ እዚ ድማ ካብ ቀሊል ምክልኻል ደቀባት ህዝብታት ክሳብ ሓደጋታት ባርዕ ኣግራብ፡ ሰብኣዊ መሰላት፡ ምክልኻል ዲሞክራሲ፡ ዕዮ ባሮት፡ ምብስባስ ከባቢ፡ ከምኡ’ውን... ሕጂ ድማ ናይ መወዳእታ ስነ-ሞጎት ተቓውሞ ኮይኑ፡ እዚኦም ድማ ሓደጋታት ኤንትሮፒካዊ ምውሳኽ ሙቐት ዓለም እዮም። በዚ ድማ ኣመሪካ ሚእቲ ሚእታዊት ካብ ዕቑር ማንግኒዝ ኣማፓ ወሲዳ፡ ነቲ ቅድሚ ሕጂ ብሰንኪ ዝሑል ኲናት ካብ ሕብረት ሶቭየት ዝመጽእ ዝነበረ ሰደድ ምእጋድ ንምርግጋጽ፡ እምባ ክፉት ጉድጓድ ዕቑር ማዕድናት ፈጢራ።

በዚ ኸምዚ፡ ብሰንኪ ስስዐ ኣመሪካ ንዅሉ እቲ ኣማፓ ኣዳኺሞሞ፡ ንሓያሎ ዓመታት ድማ ብዘይ ሓድሽ ዕቑር ማንግኒዝ ተሪፍና። ነቲ ናብ መንግስቲ ዝተቐየረ መሬት ኣማፓ ዘሚቶም፡ ድሕሪኡ ከምቲ ኔቶ ወትሩ ኣብቲ ድሕሪ መግዛእቲ ኣብ ልዕሊ ጐድናዊ ሃገራት ዝገብሮ ቁጥዐ ብስም ናይ ሓሶት ሰንደቕ ዕላማታት ምክልኻል ከባቢን ዝተዘርግሐ መሰላትን ገዲፎምን ከልኪሎምን።

ኣብ መወዳእታ ሳልሳይ ጉዳይ ስርቂ ኣግራብ ጎማ፤ ብራዚል ተወላዲት ናይቲ ኣብ ዓለም ፍሉይ ዝኾነ ካብ ጕንዲ በረኻ ዝወጽእ ስሕበት ዘለዎ መትከሊ ጎማ እያ ነይራ። ሽዑ እቶም ወጻእተኛታት ኣብታ ርእሰ ከተማ ግዝኣት ኣማዞናስ ዝኾነት ማናውስ ሰፊሮም፡ ነቲ ኣብ መወዳእታ ወርሒ ካብቲ ብደሞዝ ዝረኽብዎ ዝነበሩ፡ ክራይ ክፍሊ ወይ ኣብ መንበሪ ገዛ ዝነበረ ዓራት፡ መግቢ፡ ማይ፡ መስተ ኣዝዩ ዝበዝሕ ዕዳ ዘለዎም ሰራሕተኛታት፡ ናብ ወጻኢ ሰደዱን መዝሚዞምን። ኣብ መወዳእታ፡ ወትሩ ነቶም ካብ ኤውሮጳ ዝመጹ ኮንትራክተራት ዕዳ ስለ ዝነበሮም፡ እቶም ባሮት ዝኾኑ ሰራሕተኛታት ብሓፈሻ ካብ ካቲንጋ፡ ሰሜናዊ ምብራቕ፡ መሃይማት፡ ድኻታትን ጥሙያትን እዮም ዝምልመሉ። እዚ ድሕሪ ምዝዛም ባርነት ኣፍሪቃ ኣብ ዓለም እቲ ዝበለጸ ንግዲ እዩ ነይሩ።

እዚ እኹል ኣይኮነን መሲልዎም፤ ነቲ ንኣማዞን ጥራይ ዝምልከት ተኽሊ ኣብ መላእ ዓለም ንምዝርጋሕ ፈልሲታት ክሰርቁ ስለ ዝነበሮም፡ ዝኾነ ይኹን ፈልሲ ኣግራብ ጎማ ካብ ብራዚል ከይወጽእ ብሰበስልጣን ብራዚል ዘቐመጥዎ ኩሉ መሰናኽላት ንምፍሻል ዘይጋገ መደብ ኣውጽኡ።

ናብ ኢንዶነዥያ፣ ፊሊፒንስ፣ ቬትናም፣ ካምቦድያን ታይላንድን ክወስድዋ ክኢሎም፣ በዚ ድማ ብራዚል ሞኖፖሊኣ ስኢና ናብቲ ናብ ዞባ ማናውስ ዘምጽኦ ሃብቲ፣ ድኻ ኮይኑ ብቑጠባን ባህላውን ተደርብዩ። ኣብ ብራዚል ሓይሊ ኤሌክትሪክ ዝነበራ ፈላመይቲ ከተማ ናብ ዕድመ ጫካ ተመሊሳ።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político