ኒዮ-ትካላውነት፡ ፕሮቶ ዛንድረኪስታን።

ኒዮ-ትካላውነት፡ ፕሮቶ ዛንድረኪስታን።

እዚ ክልሰ-ሓሳብ’ዚ፡ ነቲ ብፍጹም ዲሞክራስያውያን ትካላት፡ ሕግታትን ኣሰራርሓታትን ዝጽበይዎ ውጽኢት ብዓቢኡ ክቕይር ዝኽእል፡ ኣብ ፖለቲካውን ትካላውን መስርሕ፡ ኣብ ዲሞክራስያዊ ትካላት ዘሎ ስዉርን ረቂቕን (ዝተዘርግሐ) ሓይሊ፡ ኣብ ፖለቲካውን ትካላውን መስርሕ፡ ነቲ ኣብ... ብሕጊ ዝተመስረተ ውሳነታት.

እዚ ምትላል ናይ ዝበዝሐ ድሌት ብተግባር ዝከኣል ዝኸውን፡ መራሒ ናይቲ መስርሕ ነቲ ውጽኢት ዝውስን ተግባራት ዝቆጻጸረሉ ተኸታተልቲ ዲሞክራስያዊ ጸጋታት፡ ሓንሳብ ኣብ ኣጀንዳ ዝተወሰነ ቅደም ተኸተል ብምትካል፡ ሓንሳብ ድማ እማመታት ካብ ግምት ብምስሓብ፡ ሓንሳብ ድማ ብሰንኪ ባህርን ቦታዊ ዝርገሐን ምርጫታት ተዋሳእቲ፡ ወይ ብሰንኪ ድሩትነት ናይቶም ዘለዉ ኣማራጺታት፡ ወይ ድማ ብሰንኪ እቲ ኣዝዩ ዝተፈላለየ ኩነታትን ሃንደበታዊ ፍጻመታትን፡ ወይ ድማ ብሰንኪ ኣድላይነት ምትሕብባር ኣብ መንጎ ተሳተፍቲ፡ ወይ ብሰንኪ ምድማር ናይ... ተዋሳእትን ምርጫታትን፡ ወይ ብሰንኪ ለውጢ ሕግታት፡ ብሓጺሩ ኩሎም እቶም ኩነታት።

ከም ኣብነት ናይቲ ኣብ እዋን ወተሃደራዊ ስርዓት 1964-85 ብተቓወምቲ ፖለቲካዊ ለውጢ ንምምጻእ ዝነበረ ስግኣት ኣብ ቅድሚ እቲ ትጽቢታት ምርጫ ንምምሕያሽ ዝተገብረ ፈተነ፡ ክንጠቅስ ንኽእል ኢና፡ ንምምጓት ጥራይ፤

ድርኺት ናይቲ ለውጢ ንምግጣምን ንምግታእን መንግስቲ ፌደራል፡ ነቲ ብህዝባዊ ድሌት ዝተመልከተ ዲሞክራስያዊ ለውጢ ምግስጋስ ንምቁጽጻርን ምውጋድን ብዝብል ትጽቢት፡ ብቐጻሊ ሕግታት ዝቕይሩ ተግባራት ብኸምዚ ዝስዕብ ጸዊዑ፡ ወሰኽ ውክልና ኣብ ባይቶ ምክትላት ካብ 310 ክሳብ 364 መናብር መራጽቲ ከም መሰረት ተመጣጣኒ ውክልና ናይቲ መንበር ኣብ ክንዲ ህዝቢ ዝሓዘ፡ ግን ከኣ ነቲ ንኡስ ኣፈ-ታሪኽ ዝኽልክል፡ ነቲ እናዓበየ ዝኸይድ ዘሎ ምዕባለ ናይቲ ብኤምዲቢን ዝውከል ተቓዋሚ ግንባር ንምዕጋት ዝዓለመ... ውሽጣዊ ውድባታ፤ ውጽኢት፡ ኤምዲቢ ዋላ’ኳ እዚ ክልከላ እንተሃለወ ውክልናኡ ኣስፊሑ፡ ካብቶም 22 ሰነተራት ዓሰርተ ሽዱሽተ መሪጹ ስሳ ሚእታዊት ድምጺ ብምርካብ፡ ኣብ ሲዲ ዝነበሮ መንበር ካብ 28% ናብ 44% ኣብ 1974 ብምውሳኽ፡ ምስቲ ቅድሚ ሕጂ ዝነበረ ክነጻጸር እንከሎ፡ ኣብ ሽዱሽተ ባይቶታት ግዝኣታት ዝበዝሐ ድምጺ መሪጹ ኩነታት ናብ ምርጫ መንግስቲ 72% መንበር ሲዲን 89% ወንበር ፌደራል ሰኔትን ኣብ ዝሓዘሉ እዋን ተቓወምቲ ብዛዕባ ባዕሎም ምፍራሱ ከይተረፈ ኣብ ዝሓሰበሉ እዋን።

ስለዚ፡ መንግስቲ ንፕሮፖጋንዳ ምርጫ ዝኽልክል ሕግታት ብምፍጣር መሊሱ ግብረ መልሲ ሂቡ፣ ምኽንያቱ ተቓወምቲ ነቲ ኣብቲ ጎስጓስ ዝነበረ ናጻ ግዜ ተጠቒሞም ነቲ መንግስቲ ብቐዋሚ ጎስጓስ ኣብ መራኸቢ ብዙሃን ብዛዕባ ዓባይን ሕጉስቲን ብራዚል ካብ ህዝቢ ዝሓብኦ ሕማማት ንምግላጽ፣ ስለዚ ንሳቶም ኣብ 1976 ኣብ ዝተኻየደ ምርጫ ኮሙናት ዝተኻየደ ኮይኑ፡ ውጽኢት ናይዞም ሓደስቲ ስጉምትታት ብዘይካ ኣብተን ተቓወምቲ ዝሰዓሩለን ዓበይቲ ርእሰ ከተማታት ንመንግስቲ ዳግማይ ብልጫ ረኺቡ፡ ኣብ 1978 ንዝቕጽል ምርጫ ንፌደራል መንግስቲ ስግኣት ገዲፉሉ።

መንግስቲ ፌደራል ሓድሽ ዓወት ተቓወምቲ ንምክልኻል ሓደስቲ ስጉምትታት ስለዝመጸ፡ እቲ ፕረዚደንት ኣብ ቀዳማይ ፍርቂ ወርሒ ሚያዝያ 1977 ኣብ ኮንግረስ ዕረፍቲ ክወሃብ ኣዚዙ፡ ነቲ ሓድሽ ስጉምትታት ኣውጺኡ፡ እዚ ድማ ፓኬጅ ሚያዝያ ዝብል ሳጓ ዝረኸበ እዩ። ንሱ ድማ ካብ ወከልቲ ክፍለ ግዝኣታት ብዝበዝሑ ኮሙናት ኮሌጅ ብለውጢ ኣመሓደርቲ ኣመሓደርቲ ብተዘዋዋሪ መንገዲ ምሕላው ዝሓዘ እዩ ነይሩ (መንግስቲ ኣብ ዝሓለፈ ምርጫ ኮሙናት ተዓዊቱ ነይሩ)፣ ኣብ ፌደራል ሰኔት ዝበዝሐ ድምጺ ንምርግጋጽ ድማ መንግስቲ ነቲ ዘይቀጥታዊ ምርጫ ንሰኔተራት ብ... እቲ ንኣመሓደርቲ ዝመርጽ ናይ ኮለጅ ምርጫ፡ ን1/3 ሰኔት፡ ንኻልእ ሲሶ እቲ ንኡስ ኣፈ ታሪኽ ክቕበል እዩ፡ ምእንቲ ብዙሓት ሕጹያት ዓረና፡ ዓበይቲ ኣስማት፡ ኣብ ሓደ ሰልፊ ንመንበር ክወዳደሩ። እቲ ባይቶ ቁጽሪ ወንበር ካብ 364 ናብ 420 ብምውሳኽ፡ እቲ ምውህሃድ ምስ ቁጽሪ ነበርቲ ተመጣጣኒ ክኸውን እምበር መራጽቲ ከምዘይኮነ መለሶ ከምቲ ካብቲ ዝሓለፈ ለውጢ ጀሚሩ፡ እዞም ለውጥታት ውክልና ናይተን ዝነበራ ግዝኣታት ሰሜንን ሰሜናዊ ምብራቕን ክውስኽ ተራእዩ። ዕርድታት ናይቲ ኣመሓዳሪ ውድብ ዓረና እዩ።

በዚ ለውጢ እዚ፡ ዓረና 42 መናብር ኣንጻር 25 መናብር ንኤምዲቢ ረኺቡ፡ ኣብ ባይቶ ምክትላት ዝኾነ ጽልዋ ኣይነበሮን።

በዚ ኸኣ፡ መራጽቲ ብራዚል ኣብ ዝሓለፈ 38 ዓመታት ፍሉይ ቅኑዕነትን ምትእስሳርን ኣርእዩ፡ ዋላ’ኳ ኣብ ውድባት፡ ኣሕጽሮተ ቃላት፡ ኣስማት፡ ሕግታትን መሳርሒታት ውክልናን ማእለያ ዘይብሉ ለውጢ እንተተራእየ፡ እዚ ድማ ቀጻልን ቀጻልን ውድቀት መሰል እዩ ነይሩ። ዓረና ኣብ ዓመት ካብ ጠቕላላ ቅኑዕ ድምጺ 1% ስኢኑ። በዚ ድማ ዓረና ኣብ 1966 ካብቲ ቅኑዕ ድምጺ 50.5%፣ ኣብ 70 48.4%፣ ኣብ 74 40.9%፣ ኣብ 78 40% ረኺቡ።

እቲ ኣብ 1979 ዝወጸ ሓድሽ ኦርጋኒክ ሕጊ ውድባት ንኽልተ ውድባት፡ ዓረናን ኤምዲቢን ኣጥፊኡ፡ ንተቓወምቲ ክፈንጅሮም ተስፋ ብምግባር ብዙሕ ውድባት ኣቖመ። ሓደስቲ ውድባት ተፈጢሮም፡ PT, PMDB, PP, PDS, PTB, PDT, PC and PC do B. ኣብ 1981 ተቓወምቲ ውድባት ሓይሎም ከይጥርንፉ ንምርግጋጽ፡ ኣብ መንጎ ውድባት ጥምረት ተኸልኪሉ፡ ውድባት ንኹሉ ጽፍሕታት ሕጹያት ከቕርባ ተገዲደን ፣ ናይ ድምጺ ምእሳር ድማ ተተኺሉ። ውጽኢቱ ድማ፡ ኣብ መንግስቲ ዝነበረ ፒዲኤስ ኣብ ኮለጅ ምርጫ ዝበዝሐ ድምጺ ነይርዎ፡ እንተኾነ ግን ተቓወምቲ 245 ምክትላት ፌደራል (PMDB 200, PDT 24, PT 8, PTB 13) መንግስቲ ድማ 235 መሪጹ።ኣብ 1982 ተቓወምቲ 10 መሪጾም of the 23 governors , ኣብ 1984 እቲ ምንቅስቓስ ቀጥታዊ ምርጫ ኣብ ጎደናታት ተዓዊቱ፣ ፕረዚደንት ፊጉየርዶ ድሕሪ እቲ ደጋፊ ሰልፉ ፒዲኤስ ኣብ ክንዲ ወግዓዊ ሕጹይ ኣንድርያዛ ካልእ ሕጹይ ማሉፍ ዝሓረየ ናዕቢ ነቲ ፕረዚደንታዊ ምትኽኻእ ናብ ዕጫኡ ገዲፍዎ። ፣ ምክትል ፕረዚደንት ኣውረልያኖ ነቲ ህዝባዊ ምንቅስቓስ "ሕጂ ቀጥታዊ!"፣ ምግዳድ ትካላዊ ቅልውላው፣ ምጥፋእ ተኣማንነት ፌደራል መንግስቲን ኣብ ABC1-Paulista ዝተኻየደ ሰልፍታትን ኣድማታትን ኣብ መንጎ ተኸተልትን... ኣብ ፌደራል መንግስቲ ዕድለኛታት .

እዚ ፖለቲካዊ-ሕጋዊ ምህንድስና እዚ፡ ፖለቲካዊ ብልጫ ንምዕቃብ ትጽቢት ብምግባር፡ ኣብ ሕግታት ምርጫን ውድባውን እዞም ዝስዕቡ ለውጥታት ኣፍረየ፤

ሰንጠረዥ VIII-1

AI-1 ንሕጹያት ብቑዓት ዘይምዃኖምን ንፖለቲከኛታት ተቓወምቲ ካብ ስልጣኖም ንምእላይን ዝምልከት ሕጊ ይህብ

EC-9 ፕረዚደንታዊ ምርጫ ምስ ፌደራላዊ ሓጋጊ ምርጫ ተጋጢሙ፣ ናይ ኣመሓደርቲ፣ ምርጫ ፕረዚደንት ምስ ናይ ምክትል ፕረዚደንት ኣተሓሒዙ፣ ፕረዚደንታዊ ምርጫ ብፍጹም ዝበዝሐ ድምጺ ኣጣይሹ፣ ዕድመ ፕረዚደንት ናብ ኣርባዕተ ዓመት ኣውሪዱ

EC-12 ከንቲባ ርእሰ ከተማታት ኮይኑ ተሰይሙ

EC-14 ንሕጹያት ኣመሓዳሪ፡ ንሕጹያት ከንቲባ ንኽልተ ዓመት ዝጸንሕ ናይ ምርጫ መንበሪ ግዜ ኣቐሚጡ

ሕጊ ምርጫ ኣብ መንጎ ውድባት ንተመጣጣኒ ምርጫ ዝግበር ጥምረት ይኽልክል፣ ሕጹያት ኣብ ሓደ ምርጫ ክልል ዝተፈላለየ ጽፍሕታት ክመሃሩን ኣብ ዝተፈላለየ ምርጫ ክልላት ድማ ሓደ ዓይነት መርገጺ ከይህልዎምን ይኽልክል ነይሩ።

AI-2 ንፖለቲካዊ ውድባት ብምድምሳስ ክልተኣዊ ምትእስሳር ይፈጥር

AI-3 ንኣመሓደርቲ ብተዘዋዋሪ ምርጫ ዝፈጥርን ንተቓወምቲ ፖለቲከኛታት ዘውጽእን እዩ።

EC-4 ነቲ ንኡስ ኣፈ ታሪኽ ይፈጥር፣ ነፍሲ ወከፍ ሰልፊ ንሓደ ዓይነት ስራሕ ክሳብ ሰለስተ ሕጹያት ክሕጽይ ዝኽእል፣ CF-67 ኣብ ፌደራላዊ ባይቶ ንዝበዝሐ ህዝቢ ዘለወን ግዝኣታት ውክልና ይቕንስ፣ ካብ ባይቶታት ግዝኣታት ዝመጹ ልኡኻት ኣብ ኮለጅ ምርጫ የጠቓልል፣ ብተዘዋዋሪ መንገዲ ይፈጥር ምርጫታት ኣብ ኮሙናት ሃገራዊ ድሕነት፡ ምርጫ ከንቲባታት ካብ ምርጫ ኣመሓደርቲ ብኽልተ ዓመት ብምፍላይ፡ ናይ ምርጫ መንበሪ ግዜ ይንክዮ

AI-5 ቅድሚ ሕጂ ሳንሱር ኣቚሙን ሃበያስ ኮርፐስ ኣቋሪጹን።

AI-7 ኣብ ገለ ግዝኣታት ምርጫ ደው ኣቢልዎ።

AI-11 ንመዓልቲ ምርጫ ከንቲባታትን ኣመሓደርትን ደረጃ ዝህብ እዩ።

EC-1 ንውክልና ንምሕሳብ መራጽቲ ምጥቃም ይጅምርን ውክልና ባይቶ ምክትላት ካብ 409 ናብ 310 ወንበር ብምንካይን ኣብ መንጎ ኮሙናዊ፣ ሃገራውን ግዝኣታውን ምርጫታት ምድንጓይ ንምፍጣር መዕቆሪ ዕማም ይፈጥር፣ ማዕረ ድምጺ ይፈጥር፣ ዕድመ ናይቲ... ንሓሙሽተ ዓመት ፕረዚደንት።

ኮድ Eleit./74 ንመረጽቲ ከም መሰረት ስሌት ዓቂባቶ ግን ከኣ ቁጽሪ መናብር ኣብቲ ባይቶ ኣዕብያ፡ ንሕጹያት ብሰፊሕ ቲቪ ክትረኽብ ፈቒዳ፡ ንሰኔት ንኡስ ኣርእስቲ ከልኪላ፡ ተወላዲ ሕጹይነት ኣቖመ – Lei Falcão – እዚ ድማ ንኣቀራርባ ናይ... ሕጹያት ኣብ ቲቪ

ሚያዝያ ፓኬጅ ኣብ ኮሌጃት ምርጫ ናይተን ግዝኣታት ዝርከባ ወከልቲ ኮሙናዊ ባይቶታት፡ ባዮኒክ ሰነተራት (ብመንግስቲ ኣብ 1/3 ዝተመዘዙ ሰነተራት) ዘጠቓለለ ኮይኑ፡ ስሌት ውክልና መመሊሱ ኣብ ብዝሒ ህዝቢ እምበር ኣብ መራጽቲ ዝተመርኮሰ ኣይኮነን፡ ካብ ሓጋጊ ኣካል ባይቶታት ዝመጹ ልኡኻት ምሕዋስ እዩ። ንፕረዚደንታዊ ምርጫ ኮሌጅ ዕድመ ፕረዚደንት ናብ ሽዱሽተ ዓመት ብምንዋሕ

EC-11 ሓደስቲ ውድባት ንምቛም ዝነበረ ጠለብ ኣቃሊሉ፣ ኣብ ባይቶታት ሓጋጊ ኣካል ስርዓታት ተኣማንነት ውድባት ዓቂቡ።

AI-ትካላዊ ሕጊ፤ EC-ሕገ መንግስታዊ ምምሕያሽ፤ ሲኤፍ-ፌደራላዊ ቅዋም።

ምስ CF88 እቲ ናይ መወዳእታ ጽፍዒት ኣብ ግዝኣታት ደቡብን ደቡባዊ ምብራቕን ምስቲ ዘይመጣጠን ዝተዋህበ ግዝኣታት ሰሜንን ሰሜናዊ ምብራቕን ተመሳሳሊ ውክልና ናይ ዝተረፈ ብራዚል ነይርወን ሕጂ ድማ 513 መናብር ኣለወን 50% ካብ ግዝኣታት ደቡብን... ደቡባዊ ምብራቕን ማእከላይ ምዕራብን ንሰሜንን ሰሜናዊ ምብራቕን ድማ 50%፡ ከምኡ ቀሊል።

1 ኢንዱስትርያዊ ከተማታት ሳኦ ፓውሎ ኢንዱስትሪታት መካይን ዝተዋህለለን ዕሸል ጸጋማዊ ማሕበርነት፣ ንኣክሮስቲክ ኤቢሲ ዝፈጠራ: ሳንቶ ኣንድሬ፣ ሳኦ በርናርዶ ዶ ካምፖን ሳኦ ካኤታኖን።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político