ዘመነ ዘይርጉጽነት

ዘመነ ዘይርጉጽነት

እዚ ኣርእስቲ ናይታ ኣገዳሲት መጽሓፍ ዘመነ ኣይቲን እዚ ዝስዕብ ዝፈሸለ ዘመንን እዩ: እቲ ናይ ዓለምለኻውነት: እዚ ዓለምለኻውነትን ኒዮሊበራሊዝምን: መጽሓፉ ብመቕድም እቲ ካብኡ ዝንእስ ፍሉጥ ዘይኮነ ፈርናንዶ ሄንሪከ ካርዶሶ: ካብኡ ዝንእስ ፍሉጥ ፈረንሳዊ ጸሓፊ ዋለርስተይን ዝተጻሕፈ: እዚ ውድቀት እዚ ድሕሪ ምዝዛም መስፍናውነት ኤውሮጳ ካብ ሓደ ቅልውላው ምድሓን ናብ ካልእ ቅልውላው ኣብ እትዘልለሉ ዘላ እዋን ናይ መወዳእታ ትንፋስ ናይታ ዝኸሰረት ኤውሮጳ እዩ ነይሩ።

ብዛዕባ እንታይ ቅልውላው ኢና ንዛረብ ዘለና?

መወዳእታ መስፍናውነት ኤውሮጳ ኣብ ዘመነ ምብራህ ከምዘላ ዝገልጽ ምትላል ፈጢሩ፣ ምብራህ ዝብል ስም ተዋሂብዎ፣ ዘመነ ምኽንያት፣ እዚ ድማ በቲ ኣብቲ ዘይፍለጥ ደቡባዊ ንፍቀ ክቢ ዝነበረ ተስፋ ዝቖረጸ ምድላይ መሬት ተፈቲሑ፣ ድሕሪኡ ብመንገዲ ስልክ ኣቢሉ ብቱርኪ ኣቢሉ ዝተኻየደ መስቀላዊ ውግኣት ተሪፉ ብማርኮ ፖሎ ዝተጀመረ ጀብሃ ክኸውን፣ ምስ ዙርያ ኣፍሪቃ ድማ ሓደስቲ ህዝብታት ተረኺቦም ንኤውሮጳ ከርክስ፣ ክዘምት፣ ክምንዝዕ፣ ክድህስስ፣ ከምኡ’ውን ቫስኮ ዳ ጋማ፣ ኣሜሪኮ ቬስፑሲዮ፣ ፈርናኦ ደ ማጋልሃየስ፣ ባርቶሎሜው ዱኣርተ፣ ቪንሰንተ ፒንዞን፣ ዱኣርተ ፓቸኮ ፣ ፔድሮ ኣልቫረስ ካብራልን ካልኦት ብዙሓት ንሰፈራ ሚልዮናት ሰባት ዝኸውን ሓድሽ ምንጪ ሃብትን ሓደሽቲ መሬትን ዘዕነዉን ዝኸፈቱን፣ ማዕድናትን ተፈጥሮኣዊ ሃብትን ኣግራብ፣ ንሕርሻን መጓሰይን ዝደኸመ መሬት፣ ማዕድናት፣ ምንጪ ማይ፣ ስራሕ ፣ ንመግዛእቲ ዝኸውን መሬታት፡ ሃይማኖታዊ ቅልውላዋት፡ ልዕሊ ዓቐን ብዝሒ ህዝቢ፡ ድሕሪኡ ሓዳስ ዓለም ንህላወ ናይቶም ኣብ ኣረጊት ኤውሮጳ ንሓሙሽተ ዘመናት ዝጸንሑ ኣገዲዳቶ።

ሰሜን ኣሜሪካ፣ ማእከላይ ኣሜሪካ፣ ደቡብ ኣሜሪካን ትሕተ ሰሃራ ኣፍሪቃን ምስፍሕፋሕ፣ ነቲ ካብ ኣሜሪካ፣ ኣውስትራልያ፣ ካብ ኣፍሪቃ ዝመጸ ማዕድናት፣ ሓደስቲ ምንጪ መግቢ ከም ካብ ኣሜሪካ ንኤውሮጳ ዝውሰድ ድንሽ፣ ትምባኾ፣ ቸኮሌት፡ ዕንጨይቲ፡ ቡን፡ ሽኮር፡ ክቡር ኣእማን፡ ስጋ፡ ትሮፒካዊ ፍረታት ከም እቲ ፍሉጥ ባናና፡ ኣራንሺ፡ ኣናናስ፡ ንኣመጋግባ ኤውሮጳ ብዓቢኡ ምምሕያሽ።

ድሕሪ እቲ ዝተመዝመዘ ምዕራፍ መግዛእቲ፡ እታ ሜትሮፖሊስ ኣብ ክንዲ ምዝማትን መግዛእትን ምስ ንግዲ ክትላመድ ነይርዋ፡ ህሞታት ናጽነትን ምፍጣር ሓደስቲ ግዝኣታትን ኣጋጢምዋ፡ ክሳብ ሎሚ ድማ ብናይ ፋይቶሳኒታሪ መሰናኽላት፡ ዲሞክራሲ ምስክር ወረቐት ፡ ምጥፋእ ኣቢላ ሃዳናይ ዘይምዕሩይ ንግዲ ከተካይድ ትፍትን ኣላ ናይ ባሮት ዕዮ፡ ከባብያዊ ዘላቕነት፡ ማዕረ ኣተሓሕዛ ጾታ፡ ምድምሳስ ዕዮ ህጻናት፡ ምንዳድን ምዕናውን ኣግራብ፡ ምኹናን ጥዕና ዘይብሎም መግብታት ከም ጨው፡ ሽኮር፡ ዋላ ጸሓይ ኣብ ትሮፒካዊ ቆርበት፡ ኩሉ ንምንእኣስን ንብቑዓት ንምእላይን ክውዕል ዝኽእል ነገራት ካብ ድኻታትን ዘይማዕበሉን ደቡባዊ ኤኳዶር ዝመጽእ ፍርያት።

ሽዑ እቲ ቅልውላዋት ከም ድሕሪ ምብታኽ ምስ መስፍናውነትን ድሕሪ ምዝዛም ዘመነ መግዛእቲን፡ ከምኡ’ውን ክልተ ዓበይቲ ውግኣት፡ ከምኡ’ውን ኣብ መንጎ ኮሚኒዝምን ርእሰማላውነትን፡ ኣብ መንጎ ክርስትናን ኣምላኽ ዘይምእማንን እስልምናን፡ ኣብ መንጎ ምብራቕን ምዕራብን፡ ኣብ መንጎ ዕቃበታት ከባቢ ዝነበረ ስነ-ሓሳባዊ ቅልውላዋት ይምለስ ከምኡ’ውን ሃገራት ኣግራብ ኣማዞን፣ ኩሉ ነገር ኤውሮጳ ኣብቲ ድኻን ዝወደቐን ሓመድ፣ ውሑድ ማዕድናዊ ጸጋታትን ምንጪ ዝስተ ማይን ሓድሽ ኣማራጺ መነባብሮ ንኽትረክብ ምስምስ እዩ።

ሓደስቲ ውግኣት ኣብዚ ግዜ’ዚ ካብ ዘመነ ኢንዱስትሪን ቴክኖሎጅን ሓድሽ ሃብቲ ንምምንዛዕ ዝዓለመ ኮይኑ፡ ከም ኣቶሚክ ማዕድናት፡ ሳልሳይ ወለዶ ኢንዱስትሪታት ከም ነሓስ፡ ኣሉሚንየም፡ ታይታንየም፡ ቫናድየም፡ ብርቂ መሬት፡ ግራፊን፡ ኒዮብየም፡ ነዳዲ፡ ኩሎም ካብ ኤውሮጳ ወጻኢ ብብዝሒ እዮም።

እቲ ሓድሽን ጌና ኣረጊትን ፍታሕ ኲናት፡ ኲናት፡ ንሃብቲ ነዳዲ ኣብ ማእከላይ ምብራቕ፡ ኤስያን ካሪብያንን እዩ።

በዚ ኸኣ ኣብ ዘመነ USA ንበጽሕ፣ ዳርጋ ኩሉ ማዕድናት ዘለዋ ግን ከኣ ከምቲ ኤውሮጳ ካብ ቀዳማይ ሽሕ ዓመት ጀሚራ ዘጋጠማ ናይ ብልጽግና ጸገማት ኣብ መንጎ ህዝባ ዘማዕበለት፣ ስለዚ ሰሜን ኣመሪካ ኣብ ሃብቲ ማዕድናታ ተመርኲሳ ልምዓት ዓለም ትመርሕ፣ ይኹን እምበር It ቀልጢፉ ከም ዝደኸመ ይረኽባ፡ ከምቲ ኣብ ኤውሮጳ ዘጋጠመ፡ ንሃብቲ ንምዝማት ዝግበር ውግኣት ልዕልና ዓለም ድማ ኣብ ካልኣይ ኲናት ዓለም ብዓወት ይዛዘም፡ ኣብ ሓጺር ግዜ ድማ ካልእ ውግእ ንፍልፍል ሃብትን ጥረ ነገራትን ኣብ መላእ ዓለም ኣብቲ ዝበሃል ይጅምር ዝሑል ኲናት።

ገለ ፖለቲከኛታት ኣመሪካ ነቲ መጻወድያ ተገንዚቦምዎ፡ እንተኾነ ግን በቲ ኣብ ኣመሪካ ዘሎ ዋሕዚ ወጻኢታትን ሃብታማት ቢልዮነራትን ስለ ዝሰዓሩ፡ እቲ ወተሃደራዊ ኢንዱስትርያዊ ውህደት ንቁጠባን ብልጽግናን መንቀሳቐሲ ሓይሊ ክኸውን ኣኽኢሎም፡ እዚ ድማ ሃብቲ ምውሳኽን ምንጪ ቀረብ ናይ... እታዎታት፣ ኣብ ግዜ መንግስቲ ጆን ኬነዲ፣ ድሕሪኡ እታ ፍልጥቲ መጽሓፍ ጋልብራይት “ዘመነ ዘይርጉጽነት” ትቐርብ።

ንብኽነትን ሓይልን ናይቲ ወተሃደራዊ ውህሉል ኢንዱስትርያዊ መሓውር ንምትካእ ዝሕግዝ ኣማራጺ፡ ብዘይ እቲ ቀዋሚ ውግኣት ዝሓትት ኣሉታዊ ምትእስሳር ወተሃደራዊ ኢንዱስትሪ ዝትክኦ ሓድሽ ዓይነት ትካል ምፍጣር ምኾነ።

ስለዚ እቲ ኣማራጺ ንወርሒ ንምስዓር ዝግበር ናይ ህዋ ውድድር ምኾነ። እቲ ውጥን ምስቲ ኣብታ 400 ሽሕ ቀጥታዊ ሰራሕተኛታት ዝነበራ ናሳ ወጻኢታት ምግባርን ከምቲ ኣብ ኲናት ዝነበረ ኩባንያታት ዘዋህለለን ዝነበረ ወጻኢታት ጽቡቕ ዝኸይድ ዝነበረ ይመስል።

ምስ ሓባራዊ ህንጸት ኣህጉራዊ መደበር ጠፈር ISS እቲ ጸገም ዝተፈትሐ ይመስል Keynesian of circular public spending, ግን ሕማቕ ኣጋጣሚ ኮይኑ እቲ ካብቲ ናይ ህዋ ውድድር ቦነስ ዝተረፈ ቁጠባዊ ጉጅለ ንቐንዲ ፈጣሪኡ ፕረዚደንት ኣሜሪካ ሪቻርድ ኒክሰን ንምእላይ ተጠንቂቑ፣ ንመረጻ ኣገዳሲ ዘይኮነ ብሕማቕ ዝተገልጸ ምኽንያት ካብ ስልጣኑ ተኣልዩ፣ እዚ ጉዳይ ናይ... ስለያ ናይቲ ተቓዋሚ ሽማግለ ምርጫ ኣብ ሆቴል ዋተርጌት፣ ብዙሓት ከማይ ዝኣመሰሉ ሰባት እቲ ተወዳዳሪ ዝሃቦ ናይ ጎስጓስ ሓበሬታ ዝኾነ ይኹን ይኹን ነቲ ምርጫ ከምዘይገልጽ፣ መባእታዊ፣ ዝኾነ ኣባል ካብ ጎስጓስ ተቓዋሚ ሓበሬታ ክሸይጥ ተሓባቢሩ ክምረጽ ከምዝኽእል ተረዲኡ ከምዘይፈልጥ፣ እዚ ድማ ኣይኮነን። ስለዚ ምስጢራውን ውሳኒን ሜላታት ምርጫ ንምዕዋት።

ነቶም ክልተ ተሓተትቲ መደብ ህዋ ኣመሪካ፡ ኬነዲን ኒክሰንን፡ ሓደ ዲሞክራት፡ ተቐቲሉ፡ እቲ ካልኣይ ድማ ሪፓብሊካን፡ ክልቲኦም ብኣዝዩ ዘይጥዑምን ብጥብቂ ዘይርትዓውን ምኽንያት ካብ ስልጣኖም ኣልጊሶም፡ ናብቲ ናይ ቀደም ዝሑል ኲናትን ውዑይ ውግኣትን ንመለስ፡ ኣብ ቬትናም፡ ኣብ ኮርያ ፣ ኣብ ዒራቕ፣ ኣብ ኩሉ ቦታ ከምቲ ወተሃደራዊ-ኢንዱስትርያዊ ውህደት ዝመርጾ፣ ሕጂ ድማ ኣብ ኲናት ዩክሬን ምጥሓል፣ ብውክልና፣ ስነ-ህይወት ወጻኢታት ኬይንስ ኣብ ቁጠባ ንምዕቃብ፣ ኣብዚ ግዜ’ዚ ንቁጠባ ኤውሮጳ፣ ጃፓን ዝጎድእ እዩ። ከምኡ’ውን ነተን ካብ ደረጃ ዶላር ዝተባረራ ሃገራት ማእከላይ ምብራቕ፡ ሩስያ፡ ኤስያ ዝምችኣ፡ ካብ ኣከባብያዊ ሕነ ምፍዳይ፡ ኣርቲፊሻል ዲሞክራስያዊ መለክዒታት፡ ጽንኩርነት ኣብ ምቁጽጻር ዕላማታት ሰብኣዊ መሰላት፡ ከምኡ’ውን ካልእ ብዙሕ ጽሩይ ኣርቲፊሻል ጠለባትን መሰናኽላትን፡ ከም ዘይምዝርጋሕ ኣጠቓቕማ ጸዓትን ኣቶሚክ ቦምብ፡ ሚሳይላት፡ ሮኬታት፡ ሳብማሪናት፡ ድሕሪ ኤውሮጳዊ መግዛእቲ ንሓይልን ምቁጽጻርን ልዕልና ወነንቲ ደቂ ሰባት ኣብ ሓደጋ ከእቱ ዝኽእል ኩሉ ነገራት ምጽናዕን።

ድሕሪ ሕጂ ኤውሮጳ ንቅልውላዋት እርጋንን ምውዳቕ ሃብትን፡ ልዕሊ ዓቐን ብዝሒ ህዝቢ ውዱእ ፍታሕ ረኺባ ኣይትፈልጥን።

እቲ መፍትሒ ኣብ መንጎ ኣማራጺታት ሓድሽ ዳግመ-ምትዕርራይ፡ ሓድሽ ስደት ናብ ባዶ ቦታታት ኣፍሪቃን ኣመሪካን ደለየ።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político