quarta-feira, 4 de janeiro de 2023

Ɣetoɖoƒetɔwo ƒe Kuku

Ɣetoɖoƒetɔwo ƒe Kuku

Nusi woyɔna be Ɣetoɖoƒe menye anyigba ƒe nɔnɔme ƒe nuto aɖe tututu o, ke boŋ nusi woyɔna be Ɣetoɖoƒe nye dukɔwo ƒe hatsotso aɖe si koŋ dunyahehe kple hadomenunya ƒe ɖoɖowo le si nana wotua kadodo, gakpɔkpɔ ƒe ɖoɖo, mɔ̃ɖaŋununya ƒe gɔmeɖose ɖeka ƒe habɔbɔ ɖo ɖekae ƒe ganyawo kple ŋutinya me agbenɔnɔ ɖekae si tso dukɔ geɖe ƒe nubabla siwo wowɔna le woƒe dukɔa ƒe dukplɔsewo me kple woƒe nuzazãwo ƒe nɔnɔme siwo le woƒe dukɔmeviwo si me.

Nuwɔna ƒe ɖoɖo sia nye dukɔ geɖe ƒe habɔbɔ aɖewo siwo menye ame ɖekaɖekawo tɔ o gake wowɔ wo le gɔmeɖose siwo do tso eƒe nunya ƒe nuto si me wodzɔ tso yunivɛsitiwo kple hadome kple ganyawo ŋuti numekuku dɔwɔƒe siwo wowɔ be woasrɔ̃ nu tso susu aɖe si woyɔna be xexeame katã ƒe Ɣetoɖoƒetɔwo ƒe nukpɔsusu si naa amewo dea ŋgɔ la me ahakakae, si do ƒe tso: Stanford Dɔwɔƒe, Leman Dɔwɔƒe, Rand Dɔwɔƒe, Ford Foundation, Brookings Dɔwɔƒe, IFRI Franseawo ƒe Dukɔwo Dome Kadodowo Ŋuti Nusrɔ̃ƒe, Carnegie Endowment na Dukɔwo Dome Ŋutifafa, SIPRI Norwaytɔwo ƒe Ŋutifafa Ŋuti Numekuƒe, Domenyinu Gɔmeɖoanyi, Gato Dɔwɔƒe, Tellus Dɔwɔƒe, Amerikatɔwo ƒe Ŋgɔyiyi Dɔwɔƒe , TT kple Dutanyawo Gbɔkpɔhawo ŋlɔ susuŋutinunyalawo ƒe habɔbɔ alo susuŋutinunyalawo ƒe xexlẽme le xexeame le ƒe 2018 me, Index sia yɔ United States be enye dukɔ si me susuŋutinunyalawo sɔ gbɔ wu (ƒe 1871), eye India ( 509), China (507) kplɔe ɖo ), United Kingdom (321), Argentina (227), Germany (218), Russia (215), France (ƒe 203), Japan (ƒe 128), Italy (ƒe 114), Brazil (ƒe 103), Canada (ƒe 100), South Africa (93).

Ɣetoɖoƒetɔwo ƒe nukpɔsusu ɖoɖo ɖe agbenyuinɔnɔ, nunya, mawusubɔsubɔ, dekɔnu, ganyawo, hadome kple dunyahehe ƒe dzidzenu siwo mewɔa ɖeka ɣesiaɣi o, gake woƒe nukpɔsusu ɖeka ƒe gɔmeɖoanyi si wotu ɖe Numekɔkɔ kple Nukpɔsusu Nyui ƒe gɔmeɖosewo dzi la ƒe ƒuƒoƒo.

Dzixɔse ƒe hatsotso sia dzena nyuie wu le nuwɔna siwo dzi womelɔ̃na ɖo o me wu ɖoɖo vevi aɖe si dzi woda asi ɖo eye wònɔa anyi ɖaa, le kpɔɖeŋu me, Islam-subɔsubɔha menye mawusubɔsubɔ ƒe nukpɔsusu kple nuwɔna vevi sia ƒe akpa aɖeke o; le mɔ ma ke nu la, woɖe dziɖuɖu ƒomevi siwo ɖua ame dzi ɖa, eye sewɔtakpekpe si woatia to xexeame katã ƒe akɔdada ƒe gomenɔamesi dzi ƒe anyinɔnɔ nye nudidi vevitɔ kple vevitɔ si hiã be woanye ɣetoɖoƒetɔwo; tamebubu ƒe ablɔɖe kple dekɔnuwo kple subɔsubɔhawo ƒe agbɔsɔsɔme ƒe vovototodedeameme nye sedziwɔwɔ; dɔwɔwɔ femaxee si woxea fe na, dɔwɔhawo ƒe habɔbɔ kple hadome kple nutome ƒe agbanɔamedziwo; ƒome si me srɔ̃ ɖeka le, ablɔɖe kple subɔsubɔhawo ƒe agbɔsɔsɔ; Ame ŋutɔ ƒe nunɔamesiwo; kakaɖedzinana be nutoa me tɔwo nakpɔ adzɔnu siwo ƒe nyonyo ɖekae abe aƒewo, lãmesẽnyawo, ame ŋutɔ ƒe dedienɔnɔ, xexeame katã kple sukudede le ɖoƒe vovovowo ene; vovototodedeameme ɖe to, mawusubɔsubɔ, gbɔdɔdɔ, mawusubɔsubɔ, dunyahehawo ŋu ɖeɖeɖa, negbe Nazitɔwo, amedzrowo ƒe fuléle, tsitretsiɖeŋuha siwo tsi tre ɖe Yudatɔwo ŋu koe mele eme o; mɔxexe ɖe ɖeviwo ƒe dɔwɔwɔ nu, mɔxexe ɖe ɖeviwo gbɔ dɔdɔ nu, mɔxexe ɖe ƒometɔ kplikplikpli gbɔ dɔdɔ nu, mɔxexe ɖe gbɔdɔdɔ ƒe agbegbegblẽnɔnɔ kple gbɔdɔdɔ ƒe dɔwɔwɔ nu.

Eyata nucleus si wɔ Ɣetoɖoƒe la nye xexeame me tɔwo ƒe alafa memama ewo kple edzivɔ vie si me ame biliɔn 8.5 siwo me woɖea Euro-dukɔ Europa nɔlawo tsoe, tsɔ kpe ɖe USA, Canada, Japan, Australia kple New Zealand. Zealand nɔlawo ŋu , si nye ƒuƒoƒo si me ame miliɔn 900 le, eyata Ɣetoɖoƒedukɔwo meɖe xexeame katã ƒe akpa ewolia ƒe akpa enyi le eme o.

Le gɔmedzedzea me la, ame siwo ade miliɔn 320 siwo le U.S., siwo nye ɣetoɖoƒe xexeame ƒe nukpɔsusu ƒe ame veviwo, ƒe nuwɔnae le mɔ fiam mí, ne míeɖe amedzro siwo tso Hispaniatɔ siwo le U.S. ɖa la, Anglotɔ miliɔn 200 kple edzivɔ vie anɔ mía si -Saxontɔwo tso USA si wɔ hadomenuwɔna si woyɔna be ɣetoɖoƒetɔwo ƒe nuwɔna ƒe nu vevitɔ, si woɖe fia le nyadzɔdzɔgblɔmɔnuwo ƒe dɔwɔwɔ si kaka to nuto siwo me Eŋlisigbe kple Dziehe Amerika gbea ƒe dekɔnuwo kpɔ ŋusẽ ɖo me, to nyadzɔdzɔgblɔmɔnuwo ƒe kaka ƒe mɔnu gãwo dzi, si kakaa nukpɔsusua to eƒe: hadzidzi, (Hip Hop, RAP, Rock in Roll, Country, Blues, Jazz, Gospel, kple haƒoƒo ƒomevi suewo), Hollywood sinimawo, nyadzɔdzɔŋlɔlawo kple kamedefefewɔƒewo (CNN, FOX, BBC, CBS, ABC, NBC CW , PBS, Univision, UniMás, TeleXitos, TV si wotsɔna ƒua du); ŋgɔyiyidɔwɔƒewo abe: IMF, BM, OECD, OIC, UN, NATO, nye ŋusẽkpɔɖeamedzi kple kakaɖedzinalawo le United States dukɔwo dome asitsatsa ƒe ɖoɖoa kple dukɔwo dome kadodowo dzikpɔhawo dzi le United States ƒe asitsatsa ƒe ɖoɖo si wotu ɖe United States dɔlar ƒe gadzikpɔha dzi .

Xexeame katã ƒe asitsaha gãwo kple asitsalawo abe: Microsoftware, Google, Tesla, GM, Ford, Toyota, Volkswagen, Sanssung, LG, Fiat, Apple, YSL, Mercedes, GE, Boeing, Lockheead, Raytheon, IBM, Goodyear, Pfizer, Dupont, . Exxon , Shell, Springer, Amazon, ƒuƒoƒo gã siawo zia woƒe adzɔnuwo kple woƒe nuzazã le agbɔsɔsɔ gã me ƒe ƒomeviwo dzi, kple atsyãwo, abe: EMI ODEON, Nike, Mc Donalds, SUBWay, Coca Cola, Pepsi, Johnson & Johnson, P&G, geɖe ya wogblẽ xexeame katã ƒe dɔwɔƒe gã bubuwo ɖe ŋkɔ siawo me, ŋdi sia oyster nye xexeame katã ƒe kekeɖenudɔwɔwɔ le Ɣetoɖoƒedukɔwo me ƒe ɖeɖefia ko, si zi geɖe ŋea aɖaba ƒua nuƒlela siwo tso anyigbagã bubuwo dzi siwo dzi eƒe dɔwɔnawo mekpɔa ŋusẽ ɖo gɔ̃ hã o, ame siwo ade biliɔn 8 siwo meva nya nu tso ame dzɔtsu siawo ƒe anyinɔnɔ ŋu o eye ame siawo le Afrika , Asia kple Titina Ɣedzeƒe, vevietɔ le dukɔ blibo siwo le Latin Amerika ƒe ememe siwo medoa Eŋlisigbe o, mefɔ dɔlar ƒe gagbalẽ ɖeka pɛ hã kpɔ o, womenya nya siwo le ha aɖe si xɔ ŋkɔ le Bill Board ƒe haƒogbalẽwo dzi o, womese eŋkɔ kpɔ o Woodstock ŋkekenyui la, womede dzesi dekɔnuwo ƒe tɔtrɔ si nye ŋutsuwo kple nyɔnuwo ƒe vovototodedeameme gɔ̃ hã o, womenya naneke tso nyɔnuwo ƒe tɔtrɔ kpata ƒe ablɔɖe kple nyɔnuwo ƒe ŋusẽdodo ŋu o, womeno Pepsi Cola aɖeke kpɔ o, ame biliɔn 8 siawoe Ɣetoɖoƒetɔwo ŋlɔ be siwo menye ɣetoɖoƒetɔwo ƒe kuɖɔ gã la ƒe akpa aɖeke o, ke boŋ wonye ameƒomea ƒe akpa gãtɔ si ɖua dzi si Bill Gates tsi dzi be yeaɖe ɖa le George Soros, kple Nazitɔ bubu siwo wua ameƒomevi aɖewo siwo di be yewoakɔ wo ŋu ameƒomea le eƒe ameƒomevinyenye ƒe ŋutega si nye dzadzɛnyenye, si naa amegbetɔ ƒe nɔnɔme kple esi le akpa ɖeka dzi le Nazitɔnyenye ƒe tɔtrɔ yeyea me.

Ame susɔe siwo menye Ɣetoɖoƒetɔwo o la xɔ ŋkɔ xoxo be xexe etɔ̃lia, si yɔa wo ɖokui fifia be womewɔ ɖeka kple wo nɔewo o, eye wokeke BRICS ɖe enu, eye vivivi la, wova le dzesi dem woƒe vevienyenye na wo ɖokui le woƒe gãnyenye gbugbɔgake ɖe wo ŋu me.

Nusianu si dzɔna le Ɣetoɖoƒe kple Ɣetoɖoƒe la xɔa vevienyenye si gbɔ eme eye mesɔ o, edze abe xexe si me nuwo dzɔna le kple taɖodzinu kple vevienyenye la nye Ɣetoɖoƒetɔwo ɖeɖeko tɔ ene, le kpɔɖeŋu me, xexemeʋa evelia, si menye xexemeʋa o, nye Europatɔwo ƒe aʋawɔwɔ aɖe, si me Japan si le didiƒe ʋĩ hã le, si ne menye Russia ƒe ɣedzeƒe dzi dzedze tae o la, anye nutomeʋa aɖe ko, afisi dukɔ aɖewo le Europa le eye bubuwo hã mele eme o, abe alesi, le kpɔɖeŋu me, wonɔ ene wogblẽe ɖi le Europa ŋutɔ: Portugal, Spain, Switzerland , Iceland, Sweden kple akpa sue aɖe; wogblẽe ɖi keŋkeŋ: South America, Central America, Mexico, Afrika, China ƒe akpa si do liƒo ko, ɖeko United States wɔ aʋa abe atsiaƒu dzi aʋawɔlawo ene, wodo wo ɖe Atlantik-ƒua dzi le meli ƒe mɔzɔzɔ didi aɖe megbe be woatso atsiaƒu siwo wu kilometa akpe ade atsɔ akpe asi ɖe eŋu United Kingdom, asrafowo ƒe tsaɖiɖi si na eƒe asrafowo nɔ Europa ɖaa to NATO ƒe anyigbadzinɔnɔ si dzi wolɔ̃ ɖo me be woaƒo asa na asrafowo ƒe tɔtrɔ yeye tso Atsiaƒua ƒe akpa ɖeka yi akpa kemɛ la, nɔnɔme ma ke dzɔ le Okinawa afisi le adzɔge ʋĩ si didi tso United States gbɔ kilometa 20,000 kloe la bia be woaxɔ anyigba tegbee be woakpɔ egbɔ be United States asrafowo le klalo le Asia.

Enye aʋatsokaka kple nusi gbɔ eme be woayɔ aʋa si dzɔ le Hitler ƒe Europa be xexemeʋa evɔ ameƒomea me tɔ siwo mede alafa memama ɖeka o ye kpɔ gome le Ɣetoɖoƒetɔwo ƒe aʋa sia me ŋutɔŋutɔ henɔ ewɔm. Ɣetoɖoƒetɔwo ƒe aʋawɔwɔ koe wònye.

Mɔnukpɔkpɔa le anyigbadzinɔla akpa gãtɔ si be woaxɔ woƒe akpa si le vevie le xexeame eye woaɖe ɣetoɖoƒetɔwo ƒe nukpɔsusu dzi ɖuɖu si medzena gaglãa ɣesiaɣi o ɖa eye woatsɔ eƒe dekɔnuwo kple hadomenu vovovowo axɔe be woatsɔ ado gbe geɖe ɖe dzi le gbegbɔgblɔ kple gbetagbe alafa geɖe me be fia Ɣetoɖoƒedukɔwo me nɔlawo be nu geɖe li siwo nyanya metsɔ ɖeke le eme kpɔ o, xexemenunya, dzɔdzɔmeŋutinunya, atikewɔwɔ, dekɔnuwo, hadome, ganyawo, mawusubɔsubɔ nuwɔnawo, atsyãwo, habɔbɔwo kple hadomenuwɔnawo ƒe susu kple kpɔɖeŋu geɖewo li siwo Ɣetoɖoƒetɔwo ŋea aɖaba ƒua edzi, . ŋutetewo kple agbe ŋuti ŋutega yeye siwo womenya o siwo ate ŋu aɖe Ɣetoɖoƒetɔwo tso dekɔnuwo ƒe ameɖokuiwuwu si tsi tre ɖi na Ɣetoɖoƒedukɔwo ƒe nuwɔna si gblẽa nu le wo ɖokui ŋu si noa cocaine siwo katã wowɔ le xexeame ƒe 90%, amphetamine atike yeye 100%, blanuilélenutsitike 99% kple sigaret, aha sesẽwo, siwo gbɔ ɖiƒoƒo tsiwo, atsiaƒu, ya kple dzɔdzɔmenunɔamesi siwo womate ŋu awɔ yeyee o ƒe gbegblẽ tsona enye.

Ame biliɔn 8 ye li siwo menya alo se nu tso wo ŋu alo menya nusi wonye o: The Beatles, Coca Cola, Holly Bible, Bill Gates, Dollar, Bit Coin, Windows, Iphone, Yves Saint Loran, Cartier, Intel, Big Mac , Nike , Nissan, CNN, ame siawo menya nusi tiatia to xexeame katã ƒe akɔdada ƒe gomenɔamesi, dukɔmeviwo ƒe gomenɔamesiwo dzi o, eyata, Ɣetoɖoƒedukɔwo nɔa eƒe kuɖɔ si nye ɖokuidziɖuɖu kple ɖokuidziɖuɖu ƒe kuɖɔ me kple eƒe megbe yi xexe ŋutɔŋutɔ si me ameƒomea ƒe 90% le agbe, menya nusianu si ne èbu tame henɔ afima, kple alesi wonɔa agbee o.


Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político

Nenhum comentário: