ኣየናይ ኲናት እዩ ኣብ ዩክሬን?

ኣየናይ ኲናት እዩ ኣብ ዩክሬን?

ኣብ ክሪሚያ ኲናት የለን።

እዚ ኲናት እዚ ብ1939 ዝጀመረ ኮይኑ፡ እቲ ብ1936 ብወግዒ ዝጀመረ ኲናት ድሕሪ ምብታኽ እቲ ብ1914 ዝጀመረ ኲናት ምዃኑ ኣብ ግምት ብምእታው ደው ኣይበለን።

ድሕሪኡ፡ እቲ ናይ ኤውሮጳ ናህሪ ቀጸለ ምስቲ ኣብ መንጎ ግዝኣት እንግሊዝ ንመላእ ዓለም ዘዕነወ ወራር፡ ብቐንዱ ንህንዲን ቻይናን መግዛእቲ፡ ኲናት ዕጸፋርስ፡ ጋንዲ፡ ቅትለት ደቂ ሓውቦታት ንጉሳዊ ስርወ መንግስቲ እንግሊዝ ኣብ ሩስያ ምስ ስድራቤት ዛር ተዘርጊሑ ከምኡ’ውን ኣብ መንጎ ንጉሳውያን ስድራቤታት ኖርወይ፡ ዴንማርክ፡ ጀርመን፡ ስጳኛ፡ ብኢንዶጋሞስ መስቀላት ዝተዋሃሃደ፡ ኣብ መንጎኦም ዝነበረ ምትእስሳር ንዓለምለኻዊ ምርኮታት ናይታ ጸሓይ ዘይዓረበትላ ግዝኣት፡ ክልተ ናይ ሓጺንን ነዳድን ኢንዱስትርያዊ ማእከላት ዝተቐልቀላላ ሃገር ዝነበረ ክርክር እዩ ነይሩ። ሃዲሞም ኣምሊጦም ካብ ዝበጽሕ ፓውንድ ስተርሊንግ፡ ንግስነት እንግሊዝ ብግልጺ ከይሰጎግካን ኣብ ክንድኡ ከይተሰጎግካን ኣድላዪ ስለ ዝነበረ፡ ክልተ ተፈጥሮኣዊ ሕጹያት ተፈጥሮኣዊ ሃብቶም ተተግቢሮም፡ ሶቭየት ሕብረትን ኣመሪካን።

ናጻ ሕጹያት፡ እቶም ብጀርመንን ጃፓንን ዝምራሕ ኣድቨንቸረራት፡ ነቶም ደቂሶም ዝነበሩ ግዙፋት ሃገራት፡ ማለት ኣመሪካን ሶቭየት ሕብረትን ከየለዓዕሉ፡ ንሃጸይነት እንግሊዝ ክሕዙን ገለ መግዛእቲ ክሕዙን ከም ዝኽእሉ ገሚቶም።

ጃፓን ንደሴታት ሃዋይ ትሃርም፡ ንፐርል ሃርበር ኣጥቂዓ፤ ጀርመን ድማ ነዳዲ ክትሰርቕ ንካውካሰስ ትሃርማ። መግዛእታዊ ሓይልታት ኣብ ሲሜትሪካዊ ንግዲ ፈጺሞም ኣይዋፈሩን እዮም፣ ንዓባይ ኢድ ንጸመጽን ስሱዕን ንግዳዊ ምልውዋጥ ክዘምት ይመርጹ፣ ፈጺሞም ኣይገዝኡን።

ስለዚ USA ጀርመን ንዓባይ ብሪጣንያ ከተለስልሶን ክትበስብሶን ብትዕግስቲ ትጽበ፣ ቅድሚ ነቲ ንኲናት ዝኸውን መብጽዓ ኖትን ፋክቱራትን ናብ ኤውሮጳ ምብጻሕ፣ ንግስነት እንግሊዝ ብህቦብላ ክትወስዳ ኣብ ትኽክለኛ ግዜ ክትድሕን ምተገብአ። ኣብዚ ግዜ’ዚ ኣብ ክንዲ መግዛእቲ ዝምስርቱ ዓንኬላት መሓዙት ምስ ወተሃደራውን ቁጠባውን ምሕዝነት ይምስርቱ ነዚ ድማ ውድብ ሕቡራት ሃገራት፣ ኔቶ፣ ማርሻል ፕላን፣ መጋረጃ ሓጺንን ኣብ መላእ ዓለም ጸረ ኮሚኒስታዊ ቃልስን ይፈጥሩ፣ እዚ ድማ መስቀላዊ ውግእ ንዲሞክራስን ሰብኣውን ተባሂሉ ይጽዋዕ መሰል።፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ዓሰርተ ዓመት ከም ምውሳኽ ሙቐት ዓለም፡ መሰል ውሑዳት፡ ጾታዊ ብዙሕነት ዝኣመሰሉ ሓድሽ ወፍሪ ስለዘለዎ፡ እቲ መልእኽቲ ካብ ፕሮፖጋንዳ ባነር ኣብ ኣደባባያት ከም ሕብራዊ ሰውራታት፡ ሓርነት ካብ ምልኪ፡ ምድላይ ጃምላዊ ዕንወት ዘስዕብ ኣጽዋር፡ ምዕቃብ ኣግራብ፡ ምዕቃብ ይቕየር ናይ ኣቦርጅናል ህዝቢ፡ ከምኡ’ውን ውሕስነት ተሓዳሲ ምንጪታትን ዘላቒ ንዋትን፡ ልዕሊ 500 ኪሎ ሜተር ርሕቀት ዘለዎ ስትራተጂካዊ ኣጽዋር ዘይምብዛሕ ኣብ ምቕራብ ተሸፊኑ ኣብ ልዕሊ መግዛእቲ ዝገበራ ሃገራት ዝፍጸም ጭቆናን ጸቕጥን ንምሕባእ ክውዕል ዝኽእል ዝኾነ ይኹን ነገር፡ ወይ ምፍራይ ስነ-ህይወታዊ ኣጽዋር፡ ኬሚካላዊን... ኒዩክለራዊ፡ ሓዊ ዝቃጸልን ምብትታንን፡ ልዕሊ ድምጺ ዘለወን ነፈርቲ።

እቲ ዝርዝር ቁጽጽር ዓመት ዓመት ይውስኽ ጥራይ ኣሽንኳይዶ መግዛእቲ ወይ ኒዮ-መግዛእቲ፡ ኩሉ ዓይነት ሕፍረትን ምግዳድን ብሓገዝ ሕቡራት ሃገራትን ንኹባንያታት ኣመሪካን ህዝብን ፈጺሞም ዘይጸልዉ ብዙሕነታዊ ትካላትን ይንቀሳቐስ።

ስለዚ፡ እቲ ኲናት ኣብ 1914 ጀሚሩ፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ መድረኽ መሬት ቀይሩ፡ ብዒራቕ፡ ሶርያ፡ ቬትናም፡ ኮርያ፡ ኖርወይ፡ ዩጎዝላቭያ፡ ሊብያ፡ ግብጺ፡ እስራኤል፡ ሊብያ፡ የመን፡ ኩዌት፡ ኣንጎላ፡ ብዙሕ ኣስማት፡ ብዙሕ ግዝኣታት፡ እቲ... ኲናት ዓለም ብዓይነት ዝተዳለወ እዩ ነይሩ፣ ሞዛምቢክ፣ ኣልጀርያ፣ ምስ ምብጻሕ ብወተሃደራዊ I-fuod፣ ምስቲ ብልጫ ኩሉ ግዜ ካብ ዶባት ኣመሪካ ኣዝዩ ርሒቑ ዝርከብ።

ውግኣት ድሕሪ ሕጂ ኣይእወጁን እዮም፣ በዚ ስም እዚ ኣይኮነን: ወተሃደራዊ ረድኤት ስርሒታት እዮም፣ ምስ “ህቦብላ በረኻ”፣ ወተሃደራዊ ምኽሪ ንመንግስቲ ቬትናም ዝወሃብ፣ ኣብ ቬትናም ንሸሞንተ ዓመት 600 ሽሕ ወተሃደራዊ ኣማኸርቲ ዝነበሮ፣ ኲናት ከይኣወጀ፣ ኣብ At the ኣብ ግዜ መግዛእቲ፡ ሓይሊ ባሕሪ ብሪጣንያ ናይ ግርማዊነቶም በቃ ኣብ ሓንቲ ኣህጉር በጺሑ፡ ከቢቡ፡ ተኲሱ ወሪሩ፡ ሕጂ ግን ዲሞክራስያውያን ባይቶታት ኣለዉ፡ ከም ቀታሊ ፑቲን፡ ኣሸባሪ ኣልፋታሕ ዝኣመሰሉ ዓቢ ስግኣት ከረጋግጹ ኣለዎም። ፣ ናይ ዲያብሎስ ዳዒሽ፣ ጨካናት በላዕቲ ካብ ንኣሽቱ ኮሚኒስታዊ ቆልዑ፣ ኣብ ወጻኢ ሃገራት ምስ ሱፐርማን፣ ወይ ባትማን፣ ወይ ሃልክ፣ ወይ ሽዋትዘናገርን ራምቦ XXIIን ዘይማዕርነት ዝቃለሰሉ ወተሃደራዊ ተግባራት ንባይቶ ንምግላጽ ዝያዳ ፈጠራን ቆልዓን ኮይንና።

ሕጂ እቲ ኣብ ዩክሬን ዘሎ መድረኽ ቅድሚ እቲ ንነዊሕ እዋን ዝተጸበናዮ መዓልቲ ናይቲ ንኣሜሪካ ዝግደስ ቀጥታዊ ምግጣም ናይ መወዳእታ መድረኽ ይመስል: ግን ሓደ ወይ ክልተ መዓልቲ ጥራይ እዩ ክጸንሕ፣ ኣንጻር ሩስያ፣ ሕጂ ንመወዳእታ እቲ ኲናት ድሉዋት ኢና። ብ1914 ጀሚሩ፣ ኣብ መወዳእታ እቲ ቀዳማይ ውግእ ዓለም ዝበሃል ኣብዚ መበል 21 ክፍለ ዘመን መወዳእታ ክህልወና እዩ።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político