እቲ ዝዓበየ ምትላል ምርጫ ኣሜሪካ፡ ዋተርጌት።

እቲ ዝዓበየ ምትላል ምርጫ ኣሜሪካ፡ ዋተርጌት።

ብ17 ሰነ 1972 ሽማግለ ምርጫ ሰልፊ ዲሞክራት ተወሪሩን ተጣሒሱን፣ እዚ ሓቂ እዚ ንፕረዚደንት ሕቡራት መንግስታት ሰሜን ኣመሪካ ሪቻርድ ሚልሃውስ ኒክሰን ናይቲ ሪፓብሊካን ሰልፊ ድሮ ኣብ 49 ዓ.ም ግዝኣታት፡ ኣብ ሓንቲ ካብተን ግዝኣታት ጥራይ ብተቓዋሚኡ ኣመሓዳሪ ዲሞክራት ጆርጅ ማክጎቨርን ተሳዒሩ፡ ኣብ ክፍለ ግዝኣታት ማሳቹሰትስን ዲስትሪክት ኮሎምብያን ጥራይ ተዓዊቱ።

ኣብ 1974 ብማዕከናት ዜና ኣሜሪካ ነቲ ብ49 ካብተን 50 ግዝኣታት ዝተመርጸ ፕረዚደንት ብገበን ኣብ ኮሚተ ጎስጓስ ምርጫ ብምስላይ ብምኽሳስ ብማዕከናት ዜና ኣሜሪካ ካብ መንግስቲ ኣሜሪካ ክወርድ ተገዲዱ።

ኣማኢት መጻሕፍትን ብውሑዱ ክልተ ፊልምታትን ተጻሒፈን ኣለዋ፡ ንሳጋ ናይቶም ኣብ ጉዳይ ዋተርጌት ክሳብ ዝበጽሑ ዝመርመሩ ጀጋኑ ሪፖርተራት ቦብ ዉድዋርድን ካርል በርስተይንን ዝነግሩ ኮይኖም፡ እዚ ጉዳይ እዚ ኣብ እዋን... ምርጫ ፕረዚደንት ኣመሪካ።

ድሕሪ ኣስታት 50 ዓመታት፡ ዝኾነ ጸሓፊ ወይ ጸሓፊ ስክሪን ፊልም ወይ ደራሲ ኣሽሓት ጽሑፋት ጋዜጣታት፡ ነቲ “ዋተርጌት” ዝብል ቅጽል ዝኾነ ጽውጽዋይን ነጎዳን ዝመልኦ ዕንደራ ዋተርጌት ዝጸብጸበ፡ ዋላ ሓደ ካብኣቶም ነቲ ኣዝዩ ኣገዳሲ ጠንቂ ናይቲ ዕንደራን እቲ ዝተሰለየ ኣቕሓን ከነጽር ወይ ክገልጽ ኣይክእልን ኣብ ኣዝዩ ክቡር ስለ ዝኾነ፡ ሰለይቲ ሰልፊ ሪፓብሊካን ናብ ዋና ቤት ጽሕፈት ኮሚተ ጎስጓስ ምርጫ ተቓወምቶም ዲሞክራሲያውያን ናብ ሓደጋ ከእትዉ ተገዲስዎም።

ሪፓብሊካን ኣብ ሽማግለ ጎስጓስ ዲሞክራትስ እንታይ ከም ዝሰለይዎ ዝፈልጥ የለን፡ ድሕሪ 50 ዓመት እውን ኣይተገልጸን?

ኣብ መዛግብቲ መስርሕ ምእላይ ስልጣንን ኣብ መዛግብቲ ናይቲ ስዒቡ ዝመጸ ዓንቀጻትን ኣሰራርሓታትን፡ ኣብኡ ዝድለ ዝነበረ ናይ ስለያ ኣቕሓ ኣሎ፡ ሪፓብሊካን ንዓወት ጎስጓስ ምርጫ ሪፓብሊካን ኣዝዩ ስትራተጂካዊ ምዃኑ ዝረኸብዎ እንታይ እዩ ነይሩ፡... ዲሞክራትስ ካብ ሪፓብሊካን ክሕብኡ ነይርዎም?

ኣብ ፕረስ ኣሜሪካ እቲ ዝዓበየ ምትላል ስለዝነበረ ፈጺምና ኣይንፈልጦን ኢና። ኣቕሓ ዘይብሉ ናይ ሓሶት ዕንደራ እዩ ነይሩ፣ ስለዚ ድሕሪ 50 ዓመት ሪፓብሊካን ኣብቲ ንዝኾነ ክኢላ ምርጫ ዕዳጋ ዘስደምም መስተንክር ምስጢራት እንታይ ከም ዝረኸቡ ወይ ከም ዝደለዩ ክሳብ ሕጂ ኣይንፈልጥን ኢና፣ ኣብ ኩሉ ፖለቲካዊ ሳይንስ እቲ ዝዓበየ ምስጢር ክኸውን እዩ። ናይ ምርጫ ጎስጓሳት፡ ፖለቲካዊ ዕዳጋ፡ ከምኡ’ውን መላእ ዓለም ክፈልጥ ይደሊ፡ ሰለይቲ ሰልፊ ሪፓብሊካን እንታይ ይደልዩ ወይ ኣብ ዋና ቤት ጽሕፈት ሰልፊ ዲሞክራሲያዊ ሰልፊ ንዓወት ሪፓብሊካን ውሕስነት ክህቡ ዝኽእሉ፡ እዚ ድማ ብርግጽ ኣብ ዙርያ እቲ... ዓለም ብመንጽር ውጽኢት ምርጫ ናይቶም ኣብ 49 ካብተን 50 ግዝኣታት ዝተዓወቱ ሪፓብሊካን?

እዚ ምስጢር ክግለጽ ካብ ንጽበ 50 ዓመታት ኣቑጺርና ኣለና።

ከምዚ ዝበለ ምስጢር የለን ምኽንያቱ ዋተርጌት ዕንደራ ንፕረዚደንት ኣሜሪካ ወርቂ ከም ደገፍን ውሕስነትን ባጤራ ዶላር ኣሜሪካ ካብ ምድምሳስ ንምእላይ ዝዓለመ ናይ ሓሶት ዕንደራ እዩ ነይሩ፣ እቲ ምስ ቻይናውያን ኮሚኒስታት ዝሑል ኲናት ዘብቅዕ ናብ ቻይና ዝበጽሐ ፕረዚደንት እዩ ነይሩ፣ ንኹለን ምስ መሬት ቻይና ዝኾነ ዓይነት ንግዳዊ ዝምድና ክሕዛ ዝፈተና መንግስታት ድሕሪ ምእጋዳን ምቕጻዕን፡ ብዘይ ግብረ መልሲ መሻርኽታ ኔቶ ምብጋሳ። ኒክሰን ንዓሰርተ ክልተ ኣሜሪካውያን መሪሑ ኣብታ ኣብ ምድሪ እትርከብ ሳተላይት ወርሕና እግሮም ኣንቢሩ። ኒክሰን ነቲ ኣብ ታሪኽ ሰብኣውነት ዝዓበየ ወተሃደራዊ ኢንዱስትሪ ነዳዲ ዝሃበ ኲናት ቬትናም ኣቋሪጽዎ፣ ኣብዚ ኲናት ቬትናም ካብቲ ኣብ ካልኣይ ኲናት ዓለም ኣብ ኩለን ሃገራት ዝተደርበየ ነታጒ ዝበዝሐ ነታጒ ኣብ ልዕሊ ላኦስ ተደርብዩ፣ ልዕሊ 11 ሽሕ ነፈርቲ ጠፊአን ቬትናም፡ 300 ሽሕ ኣመሪካውያን ኣካላዊ መጉዳእቲ ዝበጽሖምን ካልኦት ብዙሓት ብስነ-ኣእምሮኦም ዝዓነዉን፡ ሰራዊት ኣመሪካ ባዕሉ ንወተሃደራቱ ዝዓደሎ ኣምፈታሚን ሓሽሽ ተዋሂብዎም።

ኒክሰን ኣብቲ ምርጫ ብናይ 0.17% ፍልልይ ብጆን ኬነዲ ተሳዒሩ፣ ኣብ መንጎ’ቲ ንመንግስቲ ኣመሪካ ዝኸውን ልኡኻት ብተዘዋዋሪ መንገዲ ዝካየድ ስርዓተ ምርጫ ኣመሪካ ዝና ምርጫ ዲሞክራሲ ንምሕላው’ውን ክወዳደር ከምዘይደሊ ኣብ ዝቐርበሉ ዘሎ እዋን ብናይ ምርጫ ምትላል’ዩ።

ኒክሰን ኣብ መንጎ ሶቭየት ሕብረት ነበርን ስምምዕ ገደብ ስትራተጂካዊ ኣጽዋርን ንፈለማ እዋን ናይ ኒዩክለራዊ ኣጽዋር ፈተነ ምቁራጽ ስምምዕ ብደረት ቁጽሪ ኒዩክለራዊ ባሊስቲክ ሚሳይላት፣ MIRV ብዙሕን ነጻን ርእሲ ውግእ ዳግማይ ናብ ከባቢ ኣየር ብኒዩክለራዊ ቦምብ ንምእታው ኣበጊሱ፣ ናይ መጀመርታ ርክብ ኣብ መንጎ... ሓደ ኣመሪካዊ መራሕን ሓደ ሶቭየት ብሬዝነቭን እዩ። ኒክሰን ኣብ ደቡባዊ ክፋል እታ ሃገር ኣብ መንጎ ጸለምትን ጸለምትን ተማሃሮ ውህደት ኣገዲዱ፡ ኣብ ፌደራላዊ መንግስቱ ድማ ዓሰርተታት ላዕለዎት ጸለምቲ ሰበስልጣን መዚዙ። ኣብ መንጎ እስራኤልን ግብጽን ምስ ሶርያ ዝተሓባበረ ኲናት ዮም ኪፑርን ግብረ መልሲ ሃገራት ዓረብ በቲ ንኢንዱስትሪ ጸዓት ዓለም ንዘልኣለም ዝቐየረ እገዳ ነዳዲ ገጢምዎ፡ ዋጋ ሓደ በርሚል ነዳዲ ካብ 80 ሳንቲም ናብ 32 ዶላር ኣመሪካውያን ክብ ኣቢሉ ካብኡ ንደሓር ድማ እቲ... ዋጋ 167 ሊትሮ በርሚል ስታንዳርድ ነዳዲ ትሕቲ 60 ዶላር ወሪዱ ኣይፈልጥን፣ እዚ ድማ ኣብ መላእ ዓለም 32 ትሪልዮን ዶላር ክሳራ ኣስዒቡ እዩ።

ኒክሰን ኣብ መንጎ መራኽብ ጠፈር ንፈለማ እዋን ኣብ ጠፈር ዝግበር ርክብ ኣስፋሕፊሑ ሩስያውያን ሶዩዝን ኣፖሎ 18ን ኣብ ምሉእ ጠፈር ብምርካብ ዳግማይ ኣብ ጥቕሚ ዝውዕላ ናይ ህዋ ሻትላት በረራታት ህዋ ጀሚረን ንህንጸት ኣህጉራዊ መደበር ህዋ ISS ምጅማር ድርድር ጀሚረን።

ኣብ እዋን ፕረዚደንታዊ ጎስጓስ 1972 ንዓወት ሪፓብሊካን ኣዝዩ ኣገዳሲ ዝነበረ ሽማግለ ጎስጓስ ዲሞክራት እንታይ እዩ ነይሩ?

ፍጹም ኣገዳሲ ነገር የለን፣ ሎሚ ናይ ሓሶት ዜና ተባሂሉ ዝጽዋዕ ናይ ሚድያ ዕልዋ እዩ ነይሩ።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político