ኣብ ዓለም፡ ኣብ ገዛ፡ ኣብ ሕብረተሰብ ዘለካ ቦታ

ኣብ ዓለም፡ ኣብ ገዛ፡ ኣብ ሕብረተሰብ ዘለካ ቦታ

ዓለምና ወትሩ ብመሰረት ውርሻዊ ካስታታት ብማሕበራዊ መንገዲ ዝተወደበት እያ ነይራ።

ግብጻውያን ዕሸላት ካብ ልደት ክሳብ ሞት ኣብ ከቢድ ውደባ ሕብረተሰብ ግብጺ ካብ ቀዳማይ ስርወ መንግስቲ ክሳብ መወዳእታ፡ ድሕሪ ኣስታት ሰለስተ ሽሕ ዓመት፡ ኣስታት ኣብ መጀመርታ ግዝኣት ሮማን ኣብ እዋን ምዕራፍ ሄለኒስቲክን ቦታኦም ይውሰን ነበረ። ካብ 300 ቅ.ል.ክ. ክሳብ 2700 ቅ.ል.ክ.

ባሮት ብወተሃደራዊ ምግዛእ ዓዶም ንሃጸይ ፈርኦን ጀሚሮም ካብ ሽዑ ጀሚሮም ኩሎም ዘርኢ ባሮት ባሮት ክኾኑ እዮም ክሳብ ለውጢ ግዝኣት ህዝቢ ግብጺ።

ጸሓፍትን ንጉሳውያን ኣገልገልትን ፈርኦናት ብወለዶም ወይ ኣዝማዶም ወይ ብኣካየድቲ ትሕቲ ዕድመ ቆልዑ ኣብቲ ውርሻ ዝኾነ ሞያዊ ተራኦም ክትክእዎም ይስልጥኑ ነበሩ: ከምቲ ኩሉ ሞያታት: ጸራብቲ ደቂ ጸራብቲ እዮም ነይሮም፤ ሓረስቶት ደቂ ሓረስቶት እዮም ነይሮም፤ ሓካይም ደቂ ሓካይም እዮም ነይሮም፤ ጠንቆልቲ ምስጢር ስርዓታትን ቅዱስ ኣትክልትን ካብቶም ጠንቆልቲ ወለዶም ይቕበሉ ነበሩ፤ ጓሶት ነቲ ቤት ጽሕፈት ካብቶም ጓሶት ኣቦታቶም ወሪሶም፤ ገፈፍቲ ዓሳ ኩሉ መሳርሕታትን ጀላቡን ካብ ገፈፍቲ ዓሳ ወለዶም ወሪሶም፤ ወዘተ ምስ ኩሉ ንጥፈታት።

ናዕቢ ወይ ዘይምስምማዕ ኣይነበረን፣ ካብዚ ዝተፈልየ ካልእ ሕብረተሰብ ዝፈልጥ ሰብ ኣይነበረን፣ ስለዚ፣ ዓሳ ካብ ማይ ወጻኢ፣ ልክዕ ኣብኡ ኣብ ደረት ገጽ ናይቲ ፈሳሲ ዓለም ክሓስብ ዘይከኣል ምኾነ፣ ዓሳ ፈጺሙ ኣይክእልን እዩ። ሓደ ኮኾብ ከመይ ከም ዝመስል እሞ ሕሰብዎ፣ ወይ ሰማይ ፣ ወይ ምድሪ፣ ኣብቲ ፕላቶ ብዛዕባ በዓቲ ዝጸሓፎ ጽውጽዋይ ከምዚ ዝበለ ርእያቶ ኣይትፈልጥን።

እዚ ፍጹም ምጥሓል ኣብ ዓለምካ ካልእ ኣሉታዊ ክውንነት ንኸይትርኢ ይኽልክለካ፣ ንሱ ድማ ናይ ማእከላይ ዘመን 988 ዓመት እዩ ነይሩ፣ ስለዚ፣ ሰባት ማሕበራዊ ምንቅስቓስ ክሓልሙ ንዝኾነ ስቓይ ወይ ዝኾነ ትጽቢት ወይ ጭንቀት ኣይውክልን፣ ከምኡ ምግማት እዩ ነይሩ። ከልቢ ክኸውን ዝሓለም ፈረስ፣ እዚ ኣብ መንግስቲ እንስሳታት ፈጺሙ ኣይፍጸምን፣ ጋዘል መዓልቲ ኣንበሳ ኣይሓልምን፤ ወይኒ እኳ ተመን ክኸውን ኣይሓልምን እዩ።

ከም ሓደ ስነ-ኣእምሮኣዊ ሕማም፡ ሓደ ሰብ ኣብ ገለ እዋን ኣብ ስልጣነ ምስ ካልእ ዓይነት ሕብረተሰብ ርክብ ስለ ዝነበሮ፡ ከምቲ ኣብ ጽውጽዋይ በዓቲ ፕላቶ ዝነበረ፡ ዝረኣዮ ክነግር ወሰነ፡ ብኣንጻር እቲ ጽውጽዋይ ግን፡ ሓደ ሰብ ካብ በዓቲ ፕላቶ ወጺኡ ኣብኡ እንታይ ከምዘሎ ክዕዘብ ወሲኑ ካብ በዓቲ ፕላቶ ወጻኢ እዩ ነይሩ።

ውጽኢቱ ድማ ዕንወት ትካላዊ ማሕበራዊ ስርዓት ኮይኑ፡ ምስቲ ብስርዓት ምሕላፍ ዝመጽእ ዘይውደባን ኣብ ቅድሚ ግጭት ስልጣነታት ብሰንኪ ምትሕውዋስ ባህልታት ዝፍጠር ምውህሃድን ምትዕጽጻፍን ሓያል ሰውራ ዘመን ምሕላፉ እዩ።

እቶም ደቀባት ካብ ታሕቲ ማያት ኣትላንቲክ ውቅያኖስ ዝወጹ ቀዳሞት ካራቨላት ምስ ረኸቡ ይግምት፣ ኣብኡ ድማ እቶም ኤውሮጳውያን ሰራሕተኛታት ሓደስቲ መሬታት ከም ዝረኽቡ ዝፈለጡሉ፣ እቶም ተወለድቲ ግን ምስ ኣማልኽቲ ከም ዝተራኸቡ ዝገልጽ ኣረኣእያ ነይርዎም: ምስ መልሓስ ናይ... ዝገርም ቋንቋ፡ ቅድሚ ሕጂ ርእዮምዎ ዘይፈልጡ ኣከዳድናን ኣጽዋርን፡ ኣዝዩ ሓያል፡ ከም መስትያት ዝኣመሰሉ ስሕበት ዘለዎም ቴክኖሎጂታት፡ ሓዊ ዘስተንፍስ በትሪ ነጎዳ፡ ኣግራብ ቀልጢፉ ዝቖርጽ ስሕበት ሓርማዝ፡ ዝኾነ ፍረ ብቐሊሉ ክቖርጽ ዝኽእል ማቸተ፡ ጨርቂ ክዳውንቲ፡ ኩሉ ድማ ተደናጊሩ ነበረ።

ኣቃውማ ደቀባት ሕብረተሰብ፡ እቲ ሓድሽ ሓለቓ ንህይወት ምስ ተመስረተ ብኡንብኡ ዝውዳእ ዝተወሰነ ውርሻዊ ስርዓት፡ ከምኡ’ውን ጠንቆልትን ፈወስቲን፡ ተዋጋእቲ፡ ደቂ ኣንስትዮ፡ ዓበይትን ህጻናትን፡ ነፍሲ ወከፎም ኣብ ሕብረተሰብ ኣብ ዝተወሰነሎም ቦታ .

ኩሉ ሰብ ኣብቲ ምስ ውርሻዊ ስርዓቱ ዝሰማማዕ ማሕበራዊ ንጣብ ብደረጃኡ ማዕረ ስለዝነበረን ብትውልዲ ድማ ኩነታት ደርባውን ማሕበራዊ ዓሌትን ተዋሂብዎ።

ድሕሪ ማእከላይ ዘመን ኣብ መላእ ሕብረተሰብ ኤውሮጳ ብዛዕባ ከምዚ ዝኣመሰለ ኣንትሮፖሰንትሪዝም ነቲ ባህላዊ ማሕበራውን ሃይማኖታውን ስርዓት ዝትክእ ሓድሽ ሓሳብ ጎየየ: ሕጂ ሰውራውያን ሰውራ ፈረንሳ 1789 ብዛዕባ ዩቶፕያ ማዕርነትን ኣብ ዋላ ሓንቲ ዝተመርኮሰ ፍልልያት ምውዳእን ይዛረቡ ነበሩ: ብዘይ ሳይንሳዊ ወይ ታሪኻዊ መርትዖ ሓድሽ ሞዴል ሕብረተሰብ ኩሎም ደቂ ሰባት ማዕረ ዝኾኑን ኣብ ማሕበራዊ ምክፍፋል ማሕበራዊ ስራሕ ኣብ ማሕበራዊ ተራታት ተለዋወጥቲ ክኾኑ ዝኽእሉሉን፣ ምስ ምንቅስቓስ ኣብ ነጻ ማሕበራዊ ምድያብን ምውራድን፣ ከምኡ’ውን፣ ካብ ሽዑ ጀሚሩ፣ እቲ... ሕብረተሰብ ምስ: ሽቕለት ኣልቦነት: ኣኖሚ ኣብ ሞያዊ ውጥን: ከምኡውን ቀረብን ጠለብን ጉልበትን ፍርያትን: ብዘይ ዝኾነ ሕጊ ክላመድ ነይርዎ፤ ንኢንዱስትርያውን ንግዳዊን ሰውራ ኣፍረየ፣ ኣዳም ስሚዝ ናጻ ዕዳጋ ዝበሎ ቅልውላው ሎጂስቲክስን ምክፍፋል ኣቑሑትን ኣገልግሎታትን ሪካርዶ ድማ እታ ዘይትርአ ኢድ ዕዳጋ ስርዓት ኣልቦነት ብኣውቶማቲክ ግብረ መልሲ ጠለባት ክትውድብ እያ፣ ቀረብ ኣብ ካልኣይ ህሞት ኣበይ ከምዘፍሪ ገሚቱ ቅልውላው ጠለብ ነይሩ፤ ብኣንጻሩ ድማ እቲ ልዕሊ ዓቐን ቀረብ፡ ኣብ ዝቕጽል ህሞት፡ ነቲ ልዕሊ ዓቐን ምህርቲ ገለልተኛ ብምግባር፡ ነቲ ናይ ዕዳጋ ሚዛን ነጥቢ ምመለሶ።

ናይዚ ኣገባብ ጸገም ኣብ መንጎ ልዕሊ ዓቐን ቀረብን ልዕሊ ዓቐን ጠለብን ዘሎ ናይ ምስግጋር ግዜ ጥራይ እዩ፣ እዚ ድማ ውጽኢት ከስዕብ ይኽእል። ኣዕናዊ ማሕበራዊ ፍጻመታት ከም ሽቕለት ኣልቦነት፡ ጥሜት፡ ማሕበራዊ ዘይውደባ፡ ውግኣትን ኣብ ልዕሊ ውሑድ ረቛሒታት መስመር ምፍራይን ቀረብ ሰንሰለትን ዝፍጠር ክርክርን ብውግኣት ስዕረትን ቀሊል ምዝማትን ምጭብርባርን ናብ ሞት ከብጽሕ ዝኽእል ክርክር።

ናጽነት ነቲ ማሕበራዊ ስርዓት ኣጥፊኣቶ ዝብል ሓሳብ ንምክልኻል ኣጸጋሚ እዩ: ንሰባት ኩሎም ፈጺሞም ሃብታማት ከምዘይኮኑ ወይ ኣብ ላዕሊ ማሕበራዊ ፒራሚድ ከምዘይበጽሑ ንምእማን ዝቐለለ እዩ፤ እዚ ድማ ኣድላዪን ንማሕበራዊ ምክፍፋል ማሕበራዊ ስራሕ ዘዕኑን እዩ፤ እዚ ኣብቶም ኣብ ሰንሰለት ምፍራይ ዘለዎም ሃጓፋት ንምምላእ ዝጽገሙ ሕብረተሰባት ፍጹም ክርአ ይከኣል እዩ፣ ከምቲ ኣብ 1980ታት ኣብ ሃብታም ጀርመን ምስ ሕጽረት ሰራሕቲ ሕጡብ፣ ሰራሕቲ ቧንቧ፣ ሰብ ጎሓፍን ኣገልገልትን ዘጋጠመ ፣ ሕጂ ድማ ኣብ 2024 ኣብ ካናዳ፣ ኣውስትራልያ፣ ደቡብ ኮርያ ተመሳሳሊ ነገር ይፍጸም ኣሎ፤ ሕብረተሰብ ብሰንኪ ማሕበራዊ ደረጃ ናብ ኲናት ይኣቱ ኣብ USA ዝርከቡ ሰባት፡ ተወለድቲ፡ ትሑት ግን ከኣ ኣዝዩ ጽቡቕ ደሞዝ ዝኽፈሎም ሞያዊ ደረጃታት ስለዘይቅበሉ ድሕሪ ሕጂ ኣፍራዪ ቁጠባዊ ንጥፈት ዘይብሎም ከም: ናይ መዓልቲ ሰራሕተኛታት፡ ኣሰልጠንቲ መግቢ፡ ሰራሕ ሕጡብ፡ ትሑት ርኡይነት ዘለዎም ቀባእቲን... social status, so እዞም ሞያታት እዚኦም ካብቶም ኣብ ዕዳጋ ቀረብ ስራሕ ንደቀባት ዝምረጹን ውሑዳትን ዝኾኑ ሞያታት ብብዙሕ ዕጽፊ ዝለዓለ ክፍሊት ዘስተማቕሩ ስደተኛታት ይምላኡ።

ኣድማስ ኣንጻር ማዕርነት ውዲት ይኣልም፣ ሸሞንተ ፍጹም ዝተፈላለያ ፕላኔታት፣ ከም ካልእ ኣብ ሰማይ ሓንቲ ኮኾብ የለን፣ ኣብ ሓደ ገረብ ከም ካልእ ቆጽሊ ገረብ ሓንቲ ቆጽሊ፣ ተመሳሳሊ ዓቐን፣ ሕብሪ፣ ቅርጽን ክልተ ኣሰር ኣጻብዕትን ኣብዛ ፕላኔት። ምሉእ፡ ክልተ ተመሳሳሊ ድሕረ ባይታ ረቲና ኣብ ህዝቢ ደቂ ሰባት፡ ክልተ ተመሳሰልቲ ውልቀሰባት፡ ክልተ ተመሳሰልቲ ኣኽራናት: እቲ ኣብ ማዕርነት ፍጽምና ዝብል ሓሳብ ኣበይ ደለየ?

ማዕርነት እቲ ዝበለጸ ፍጹም መልክዕ ናይ ምሁራዊ፡ ሞራላዊ፡ ርትዓዊ፡ ሃይማኖታዊ፡ ማሕበራዊ፡ ኣካላዊ፡ ስነ-ህይወታዊ ኣኖማሊ ናይ ደቂ ሰባት ባህልን ሳይንስን እዩ!

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político