ግዝኣታዊ ልምድታት

ግዝኣታዊ ልምድታት

ባህሊ ወዲ ሰብ ብሓፈሻ ኣብ ሓደ ግዝኣት እዩ ዝምስረት፣ ብቐዳምነት፣ ኣብቲ ዝተወሰነ መሬት ድማ ከም ሳዕቤኑን ካልኣይ ደረጃን እቲ ባህሊ ኣብቲ ናይቲ ግዝኣት ዝምልከት ህዝቢ ይምገብን ይምስርትን፣ ወይ ድማ ንነዊሕ እዋን ንነዊሕ እዋን፣ ዘመናት፣ ኣሽሓት ዓመታት ስቕ ኢሉ ይሰፍር።

ስለዚ ብኣንጻር ገለ ስነ-ሰብኣውን ባህርያውን ስነ-ማሕበረሰብን ታሪኻዊ ቅድመ-ኩነትን፡ መግለጺታትን መጽናዕትታትን ማሕበራዊ ባህርያት ኩሉ ግዜ ካብቲ ስነ-መጐታዊ ዘይኮነ ሰብኣዊ ረቛሒ እዩ ዝጅምር: ባህሊ ግን ኩሉ ግዜ ብጂኦግራፊያዊ ኣቀማምጣ እምበር ብቐሊል ክሊማዊ ወይ ብሄራዊ ውሳኔነት ኣይኮነን ዝምስረት: ብመጀመርታ ኣብ ኣካላዊ መሰረት እዩ ኩሎም ካልኦት ኣካላውን ምናባውን ሰብኣዊ ትካላት፣ ዘይጭበጡ፣ ዝዕቀቡን ዝቖሙን፣ ኣብቶም ኣብስትራክት ሸነኻት።

እቶም ቀዳሞት ቋንቋታት ኣብ ሓደ ግዝኣት ዝተመደቡ እዮም፣ ኣብ ዝኾነ ክፋል መሬት ኣማዞን እቶም ደቀባት ላህጃታት ኣብ ዞባታት መሬት እቶም ቀቢላታት ዝሰፍሩሉ መሬት ዝተሓጽሩ እዮም፣ ልክዕ ከምቲ ልዕሊ 800 ላህጃታት ህንዲ ብግዝኣታትን ዞባታትን ዝተዘርግሑ፣ ኣብ ቻይና እቶም ልዕሊ 400 ላህጃታት ቅድሚ ባህልታትን ብሄራትን ብግዝኣታትን ዞባታትን ምልክት ምግባር ይውከሱ።

ካብቲ ግዝኣት ዝተፈልየት ቀዳመይቲ ሃይማኖት ክርስትና እያ ነይራ፣ ኣብ ምዕራባዊ ግዝኣት ሮማ ወግዓዊ ምስ ኮነ ኣብ ትሕቲ ብዙሕ ባህልታት ሮማ ንኹሉ ባህልታትን ብሄራትን ዜግነት ሂባ፣ ምስቲ ኣብ መንጎ ሃጸያዊ ግዝኣታት ኦቶማንን ሮማንን፣ ብዙሓት ቋንቋታትን ብዙሓት ሃይማኖታትን ብዙሓት ባህልታትን ዝነበሮ ዓቢ ምፍልላይ፣ ናይ መጀመርታ ካብ ግዝኣት ወጻኢ ዝኾነ ሃይማኖት እያ ነይራ።

ኣስላም ኣብ መንጎ ሃይማኖትን መሬትን ዕረፍቲ ኣይገብሩን ኣብ ዝስደዱ ድማ ግዝኣታዊ ራእይ ሃይማኖቶም ይጥቀሙ፣ ዕለታትን ልምድታትን እስላማዊ ባህልን ናብቲ ዝስደድሉ ቦታ ክኽበሩ ይጠልቡ ምኽንያቱ እቲ እስላማዊ ሃይማኖት ክሳብ ሕጂ ግዝኣታዊ ስለዝኾነ። ገለ ባህላዊ መግለጺታት ክሳብ ሕጂ ግዝኣታዊ እዩ፣ ከም ሳምባ፣ በብቑሩብ ካብ ሪዮ ዲ ጃኔሮ ምዃኑ ኣቋሪጹ ዝያዳ ባህያዊ፣ ሳኦ ፓውሎ፣ ጋውቾ፣ ዋላ እውን ጃፓናዊ ይኸውን ኣሎ። ቅድሚ ካልኦት ግዝኣታት ምውራራ መጀመርያ ናብ ሃብታማት ከባቢታት ደቡባዊ ዞባ ሪዮ ዲ ጃኔሮ ክትከይድ ካብ ግዝኣታዊነት ፋቬላታት ትወጽእ። ብዙሓት ልምድታት ሕጂ’ውን ናይቲ ጽኑዕ ግዝኣታዊነት እዮም፣ ከም ጃፓናዊ ካቡኪ፣ ብዙሓት ቋንቋታት፣ ኣመሪካዊ ኩዕሶ እግሪ፣ ብጥብቂ ግዝኣታዊ ኣብ ኣመሪካ፣ ህንዳዊ፣ ኒውዚላንድ፣ ኣውስትራልያዊ፣ ፓኪስታናዊ ክሪከት፣ ፍሉጣት ኖርዲክ ስነ-ሕሳብ፣ ቋንቋ ዓረብ ኣብ መላእ ማእከላይ ምብራቕ ዝተዘርግሐ፣ ጃዝ ካብ ኒው ኦርሊንስ፣ ዝግዕዙ ዘለዉ ኣንፈታት እዮም፣ ገለ ካብኣቶም፣ ግን ኩሎም ካብቲ ነቐፌታዊ ዝሃነጸ ነጥቢ ግዝኣታዊ ምውህላል ዝመጹ እዮም። ቅዳሴ ኣብ ግዝኣታዊ ቦታ። ግዝኣታዊ ኣታቪዝም ክሳብ ሕጂ ኣብ ፖለቲካ ይቕጽል ኣሎ፣ ኮሚኒዝም ምስ ካልእ ስነ-ሓሳባዊ ጽንሰ-ሓሳብ ሓደ መሬት ዘይካፈል፣ ዘይከምቲ ምስ ኩሎም ኣብ ሓደ ግዝኣት ዝርከቡ ስነ-ሓሳባውን ፖለቲካውን ዝንባለታት ጽቡቕ ዝሰርሕ ሊበራሊዝም። ኣብ ሓደ መሬት ኮሚኒዝም ኣብ ዘለዎ፡ ንርእሰማላውነትን ካልእ ዝተፈላለየ ወይ ዝተፈላለየ ፖለቲካዊ ዋሕዚን ቦታ የለን። ኮሚኒዝም ግዝኣታዊ እዩ፣ ልክዕ ከምቲ ኩሎም ምልካዊ ስርዓታት ግዝኣታዊ እዮም።

ገለ ሃይማኖታት ክሳብ ሕጂ ኣብቲ ፍሉይ ግዝኣታዊ ኣምር ይርከቡ፣ ከም ቡድሂዝም፣ ሺንቶይዝም፣ ኮንፊሽያኒዝም፣ ዞራስትርያኒዝምን ካልኦት ብዙሓት ሃይማኖታት ከም እስልምናን።

ዘይሕጋውያን ኣሰጋገርቲ ዕጸፋርስ ንግዶም ንምፍጻም ዝተወሰነ መሬት ክስሕቡ ይመርጹ፤ ኣብ ልዕሊ ሓደ ፍሉይ ጂኦግራፍያዊ ከባቢ ምቁጽጻር ምሕላው ዝያዳ ርትዓዊ እዩ።

ኩለን ዓበይቲ ከተማታት ኣዝዩ ጽዑቕ ማእከላይ ዞባ ኣለወን፡ መብዛሕትኦም ህዝብን መሪሕ ኩባንያታትን ኣብ ንእሽቶን ጸቢብን መሬት ዝእከባሉ፡ እዚ ድማ ኣካታዕን ዋጋ ዝወሃቦን እዩ።

ከተማታት ነቲ ኣብ መንጎአን ኣብ ንእሽቶ ቦታዊ ርሕቀት ኣገልግሎታት ዝስርዓሉ ጽቕጥቕጥ ምውህላል ነጥቢ ይጥቀማሉ፣ እዚ ሕመረት ናይቲ ብጂኦግራፍያዊ ምትእኽኻብ ዝተሃንጸ ምሉእ ስልጣነና እዩ።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político