ዓሌትነትን ዓሌትነትን

ዓሌትነትን ዓሌትነትን

እቶም ብቐንዱ ኣብ ሳልቫዶርን ረሲፈን ዝርከቡ ምሁራት ምሁራት፡ ብሰንኪ ምንቁልቋል ቁጠባዊ ዑደት ምፍራይን ንግድን ሽኮር ኣብ... ሰሜናዊ ምብራቕን ኣብ ቁጠባዊ ዑደት ምፍራይን ንግድን ቡን ኣብ ደቡባዊ ምብራቕ ዘምጽኦ ብልጽግና እዩ። ኒና ሮድሪገዝ ኣብ ደቡብ ጻዕዳ ቆርበት ዘለዎ ህዝቢ ክምዕብል ከሎ፡ ኣብ ሰሜን ድማ ምትሕውዋስ ሕብሪ ቆርበት ሰፊኑ ምስ ረኣየት ዝነበራ ፍርሒ መን ዘይዝክሮ?

እቲ ኣብ ቤት ትምህርቲ ሕክምና ባህያ ዝተኸላኸለ ክልሰ-ሓሳባዊ ህንጻ ዓሌታዊነት፡ ካብ ናይ ጋልተን ዩጂኒክ ጽሑፍ፡ ወይ ኣብ ቤት ትምህርቲ ሕጊ ረሲፈ፡ ሎምብሮስያዊ ባህሪ ዘለዎ፡ ኣብ መጽናዕትታት ሕጋዊ ሕክምና ኣብ ገበንን ኣካላውን ኣእምሮኣውን ስንክልናን ሱር ዝሰደደ፡ ብቐንዱ ኣብ... ሪዮ ዲ ጃኔሮን ኣብ ሳኦ ፓውሎን፡ ናብ ዝተፈላለየ ስሪት ናይቲ ተርእዮ "ምጻዕዳ" ሕብሪ ቆርበት ዘስዓበ ውሑድ ኣወንታዊ ዶክትሪናት ገጹ፡ ንፖሊሲታት ኢሚግሬሽን ድጎማ ብምግባር፡ እዚ ድማ ንጹህን ቀሊልን ምትካእ ጉልበት ብጸሊም ሕብሪ ቆርበት ዘለዎም ሰባት ብኤውሮጳዊ ዝዓለመ እዩ። ስደተኛታት፡ ክሳብ እቲ ኣብ ጽሑፋት ባቲስታ ላሰርዳ (1911) ክረኽቦ ዝኽእል፡ ብህዝቢ ብራዚል ቀስ ኢሉን ዝያዳ ቀጻልን ምጽናዕ ኣእምሮኣዊ፡ ስጋዊ፡ ስነ-ኣእምሮኣውን ባህላውን ባህርያት ናይቲ ጻዕዳ ሕብሪ ቆርበት ብሄር ዝሰብኽ ዝነበረ ክልሰ-ሓሳባት ምትሕውዋስ ሕብሪ ቆርበት ) ከምኡ’ውን ሮኬት ፒንቶ (1933)፡ ዓለማዊ ጸሊምነት ዝፈስሱ።

ዓሌታዊ ምትእስሳር ምስ ጂኖታይፒካዊ ባህርያት ውልቀሰባት ክሰማማዕ እዩ፣ ሕብሪ ቆርበት ድማ ምስ ፊኖታይፒካዊ ባህርያት ውልቀሰባት ክሰማማዕ እዩ፣ ስለዚ ድማ እዩ ኣብ መንጎ ብራዚላዊ ዓሌታውነትን እቲ ኣብ ሕጊ 3/4 ጂኖታይፒካዊ ጽዕነት ዘመስረተ ዓይነት ሰሜን ኣመሪካን ዘሎ ዘደንቕ ፍልልይ፣ እዚ ድማ ኣብ ሕጊ ናይ... ደም ። በዚ መዐቀኒ እዚ ሕብሪ ቆርበት ካልኣዊ ፍሉይ ባህሪ ይኸውን።

ይኹን እምበር፡ ፒርሰን ድሮ ኣብዚ፡ ኣብ መንጎ ብራዚላውያን ምሁራት፡ ብጊልበርቶ ፍረየር ዝተማዕበለ ማሕበራዊ ታሪኽ ናይቲ ጸሊም ሕብሪ ቆርበት ዘለዎ ውልቀሰብ ረኺቡ ኣሎ፡ ንሱ ድማ ምትሕውዋስ ወለዶን ማሕበራዊ ምድያብ ሙላቶን እምነ ኩርናዕ ናይቲ ኣብ ሕብረተሰብ ብራዚል ዘለዎ ርድኢት ገይርዎ። ኣብዚ ኣብ ብራዚል ሕብሪ ቆርበት ካብ ጂኖታይፒካዊ ባህርያት ንላዕሊ ኣገዳሲ እዩ፣ ማለት ዝያዳ ፊኖታይፒክ ኔግሮይድ መልክዕ። ብኻልእ ኣዘራርባ፡ ብዝያዳ ግሉጽ ንምግባር፡ ድሮ ኣብ 1935፡ እንተወሓደ ኣብ መንጎ ዘመናውያንን ኣውራጃውያንን ምሁራት፡ ዝተረጋገጹ ሓቅታት እዮም ነይሮም፤

ብራዚል ኣብ መንጎ ብሄራት ጽልኢ ማለት "ዓሌታዊ ጽልኢ" ፈጺማ ኣይትፈልጥን እያ ነይራ፤

መስመራት ክፍሊ ብሕብሪ ቆርበት ተመርኲሶም ብትሪ ኣይተነጸሩን፤

ሜስቲዞስ ቀስ ብቐስ ግን ከኣ በብቑሩብ ኣብ ሃገራዊ ሕብረተሰብን ባህልን ተሓዊሶም፤

ጸለምቲ ሰባትን ኣፍሪቃውያንን በብቑሩብ ናይ ምጥፋእ ዝንባለ ብምንባሮም፡ ንፍሉይ ብራዚላዊ ኣካላዊ ዓይነትን ባህልን ቦታ ሂቦም።

ብኻልእ ኣዘራርባ: ኣብ መንጎና ዓሌታዊ ጽልኢ እንተዘይህሉ ነይሩ – ከምቲ ብሉመር (1939) ዝገለጾ – ጽልኢ ሕብሪ ቆርበት (ኣብ ኔግሮይድ ፊኖታይፕ ዝተመርኮሰ) ምሃለወ ድዩ – ከምቲ ብፍሬዘር (1942) ዝተገልጸ?

ወይስ ከምቲ ፒርሰን ዝደልዮ ደርባዊ ጽልኢ ጥራይ ምሃለወና?

ዓሌታዊ ጽልኢ፡ ኣብቲ እዋን'ቲ ኣብ ስነ-ማሕበረሰብ፡ ኣብ ፓራዳይም ሀርበርት ብሉመር ዝተመርኮሰ፡ ብመሰረቱ ከም ሓባራዊ መስርሕ፡ "ኣፈኛታት ዓሌታዊ ጉጅለ ተቐባልነት ዘለዎም ውልቀሰባት ብግልጺ ንኻልእ ዓሌታዊ ጉጅለ ዝገልጹሉ ህዝባዊ መገድታት" ዝሰርሕ ምዃኑ ንዘክር "፣ ኣብ መስርሕ፣ ናይ ገዛእ ርእሶም ጉጅለ ብምግላጽ። እዚ እዩ እቲ ትርጉም ሕጋዊ ኑፋቄ።

ንብሉመር እዚ ንኽልቲኦም ጉጅለታት ኣብ ሓድሕዳዊ ዝምድና ምቕማጥ፡ በብወገኖም ማሕበራዊ መርገጺኦም ምግላጽ ማለት እዩ። ብመሰረት ብሉመር ኣብ ዓሌታዊ ጽልኢ ናይቲ ዓብላሊ ጉጅለ ወትሩ ዝህልዉ ኣርባዕተ ስምዒታት ኣለዉ፤

ናይ ልዕልና፤

እቲ ትሕተ-ዓሌታዊ ጉጅለ ብባህሪኡ ዝተፈለየን ባዕዳዊን ምዃኑ፤

ኣብ ዝተወሰኑ ብልጫታትን ሓለፋታትን ሞኖፖል ምግባር፤ እና

እቲ ኣብ ትሕቲኡ ዘሎ ዓሌታዊ ውድብ ናይቲ ዓብላሊ ዓሌታዊ ውድብ ፍሉይ መሰል ክካፈል ከም ዝደሊ ዝፈርሕ ወይ ጥርጣረ።

 ፍሎረስታን ከምዚ ይብል፤

ሽዑ "ሕብራዊ ጽልኢ" ከም ንኹሉ ዝሓቁፍ ምድብ ኣተሓሳስባ ዝብል ኣምር ተቐልቂሉ። ብመዋቕራዊ፡ ስምዒታውን ኣእምሮኣውን መዳይ፡ ንኹሉ እቲ ዘይምዕሩይን ባህላውን ቅዲ ዓሌታዊ ዝምድናታት ዝሳተፍ መዳያት ንምምልካት ዝተሃንጸ እዩ። ስለዚ ጸለምትን ሙላቶን ሰባት ብዛዕባ "ሕብራዊ ጽልኢ" ክዛረቡ ከለዉ፡ "ጽልኢ" ንባዕሉ ካብ "ኣድልዎ" ኣይፈልይዎን እዮም። ክልቲኦም ኣብ ሓደ ኣምር ውክልና ተዋሃሂዶም ኣለዉ። እዚ ኣገባብ እዚ ንገለ ክኢላታት ብራዚላውያንን ወጻእተኛታትን ናብ ዘሕዝን ትርጉማዊ ምድንጋር ኣእትይዎም። (1965 ገጽ 27)

 ከምኡውን ኦራሲ፤

ዓሌታዊ ጽልኢ ኣብ ልዕሊ ኣባላት ሓደ ህዝቢ ዘይምቹእን ባህላዊ ኩነታት ዘለዎን ባህሪ (ወይ ኣተሓሳስባ) እዩ ዝቑጸር፣ ብመልክዖም ይኹን ብሰንኪ ኩሉ ወይ ብገለ ክፋል ናይቲ ንዓኣቶም ዝምዘን ወይ ኣፍልጦ ዝወሃቦም ብሄራዊ መበቆል ከም ጸለመ ዝቑጸሩ። ዓሌታዊ ጽልኢ ምስ መልክዕ ተኣሳሲሩ ክውዕል ከሎ ማለት ንመግለጺታቱ ናይቲ ውልቀሰብ ኣካላዊ መልክዕ፣ ፊዚዮግኖሚ፣ ኣካላዊ ምንቅስቓስ፣ ላህጃ ከም መመኽነይታ ክወስድ ከሎ ምልክት ኣለዎ ይበሃል፤ እቲ ውልቀ ሰብ ካብ ሓደ ብሄር ዝወረደ እዩ ዝብል ግምት ሳዕቤን ጽልኢ ንኽሳቐ እኹል ምስ ዝኸውን፡ መበቆል ምዃኑ ይግለጽ። (ኖጉየራ፡ 1985፡ ገጽ 78-9)

ይኹን እምበር ወለዶ 1950ታትን ኣብ 1960ታት ዝነበሩ ደቀ መዛሙርቶምን ብዛዕባ ጽልኢ ሕብሪ ቆርበትን ዓሌታዊ ጽልእን ኣጽኒዖምን ተዘራሪቦምን እኳ እንተነበሩ፡ ዓሌታዊነት ግን ኣይተዛረቡን። እዚ ዝኾነሉ ምኽንያት ድማ ዓሌታዊነት ከም ማርክሳዊ ባህሪ ዘለዎ ዶክትሪን ወይ ፖለቲካዊ ስነ-ሓሳብ ጥራይ ስለዝተረድአ እዩ። እቲ ሓፈሻዊ ትጽቢት፡ እቲ ዝነበረ ጽልኢ በብቑሩብ ኣብ ደርባዊ ሕብረተሰብ ብዝግበር ምዕባለታትን ለውጥታትን ከምኡ’ውን ብመስርሕ ዘመናዊ ምግባር ክስገር እዩ ነይሩ።

ሕጂ፡ እቲ ኣብ ሰብዓታት ዝተቐየረ፡ ብልክዕ ዓሌታዊነት እንታይ ምዃኑ ዝገልጽ ትርጉም እዩ። እዚ ድማ ኣብ ብራዚል ጥራይ ኣይኮነን ዝቕየር። ከምኡ’ውን ውጽኢት ናይቲ ከም ኣብድያስ ደ ናስሚንቶ ኣብ ኤውሮጳ ወይ ኣመሪካ ዝተሰደደ ጸሊም ብራዚላዊ ወለዶ ኣይኮነን። እቲ ለውጢ ዝያዳ ኩለመዳያዊ እዩ።

ይኹን እምበር፡ ንፍሎረስታንን ንእምነት ናይቶም ከም ዓሌታዊነት ወይ ጾታ ዝኣመሰሉ መግለጺታት ኣብ ደርባዊ ሕብረተሰብ ቦታ ንምምዳብ ተግባራዊ ዘይነበሩ ክላሲካውያን ስነ-ማሕበረሰብ ኤውሮጳን ንምቅዋም፡ ካርሎስ ብዛዕባ ባህርያትን እምነታትን ክልሰ-ሓሳብ ክገብር እውን ይግደድ፤

 ሀ) ኣድልዎን ዓሌታዊ ጽልእን ድሕሪ ምድምሳስ ከም ዘይተበላሸወ ዘይኮነስ ብኣንጻሩ ኣብ ውሽጢ እቶም ሓደስቲ መሓውራት ሓድሽ ትርጉማትን ተግባራትን ይረኽቡን...

ለ) እቲ ንጸለምቲ ሕብሪ ቆርበት ጉጅለታት ተገዛእነት ዘቐጽል ዓሌታዊ ኣሰራርሓታት ናይቲ ዓብላሊ ጸለምቲ ሕብሪ ቆርበት ጉጅለ፡ ናይ ቀደም ኣርካይዝም ጥራይ ዘይኮነስ፡ ምስቲ ጸዓዱ ሕብሪ ቆርበት ጉጅለ ካብ ውድድር ምውዳቕ ዝረኽቦ ንዋታውን ምሳልያዊን ረብሓታት ብተግባር ዝተኣሳሰር እዩ። እቶም ጻዕዳ ዘይኮነ ሕብሪ ቆርበት ዘለዎም። (ኢደም፡ 1979፡ ገጽ 85) (ወገናውነት)

ብሓቂ ንምዝራብ፡ ተመራመርቲ ስነ-ሰብ፡ ነቲ ኣብ ዓሌታዊ ዝምድናታት ዝምልከት መጽናዕትታት ገስጋሲ ምትካእ፡ ርእሰ-ጉዳያትን ባህላዊ ትርጉማትን ዝጐልሑሉ፡ ብመጽናዕትታት ዘይማዕርነትን ዓሌታውነትን፡ መዋቕራዊ መዳያት ዝጐልሓሉ፡ ድሮ ቅድሚ ፡ ኣብ 1980ታት፡ መዓስ ተገሊጹ ነይሩ። ሮበርቶ ዳማታ (1990)፡ ኣብ ሓደ ፍሉጥ ዝኾነ ጽሑፍ – ጽውጽዋይ ናይቶም ሰለስተ ዓሌታዊ ምትእትታዋት –፡ ንመዋቕራዊነትን ምድባት ዱሞንትን ብሰፊሑ ብምጥቃም፡ "ዓሌታውነት ብራዚል" ከም ሓደ ፍሉይን ፍሉይን ባህሊ ህንጸት ክገልጾ ፈቲኑ።

እቲ ናይ ሰብን ውልቃዊ ዝምድናታትን ኣምር፡ ብቃላት ሮበርቶ፡ ነቲ ናይ ውልቀ-ሰብ ዝብል ኣምር ይትክኦ፡ ዳግማይ ንምፍጣር፡ ኣብ ምሉእ ወግዓዊ ዓውዲ ዜግነት፡ ነቲ ዓሌታዊ ስርዓተ-መሰረት፡ ወይ ስርዓተ-መሰረት ሕብሪ ቆርበት፡ ብመወዳእታ ባርነትን ኣብ ሓደጋ ዝወደቐ ካስት ሕብረተሰብ።

ዳማታ ዘቕረቦ ክልሰ-ሓሳባዊ ሓሳብ ንጹር እዩ፡ ብራዚል ምስ ማሕበራዊ ስርዓተ-መሰረታትን ሓለፋታትን ጽቡቕ ጌራ ስለ እትነብር፡ ክላሲካዊ ባህሪ ዘለዎ ማዕርነታዊ ሕብረተሰብ ኣይኮነትን፡ ዋላ’ኳ ብልክዕ ናይ ህንዳዊ ዓይነት ስርዓተ-መሰረት ዘለዎ ሕብረተሰብ እንተዘይኮነ፡ ብኽልተ ስነ-ሓሳባዊ መለክዒታት ትሰግር።

ብሓቂ ንምዝራብ፡ ማርክሳውያን "ዓሌታዊ ዲሞክራሲ" ከም "ልዕለ-ቅርጺ" ብምሕላው፡ ኣብ መወዳእታ ነቲ ናይ ጽውጽዋይ ሓሳብ ኣደልዲሎም፡ ናብ ልዕሊ-ኮንጀክቸራል ህንጻ ቀይሮምዎ፡ ንቡር ናይ ማሕበራዊ ቅርጺ፡ ኣዝዩ ናብ ነዊሕ ግዜ ዝጸንሕ መስርሓት ናይ... ንሱ ድማ ብራውደል ንብል።

ከምዚ ዓይነት ስነ-ሓሳብ ብሙሁራት ዝፈረየሉ ጭቡጥ መገድን ኩነታትን ክምርምሩ ኣይከኣሉን፣ ንሳቶም እውን ንኣዝዩ ፍሉይ ኩነታት ምላሽ ብምሃብ ጭቡጥ ዝኾነ ኣሰራርሓታትን ተመኩሮታትን ትርጉም ክህቡ ዝደልዩ እዮም።

ብኻልእ ወገን ድማ፡ ቅርጻውያን ነቐፍቲ ማርክስነትን ጸለምቲ ደለይቲ ፍትሕን፡ ኣብ መወዳእታ ነቲ ጽውጽዋይ ተጣቢቖም፡ ኣብኡ ቀዋምነትን ንመዋቕራዊ ባህርያትን ንሕብረተሰብ ብራዚል ዝምልከት ልሙድ ብምርኣይ፡ ሕጂ’ውን ነቲ ዘይታሪኻዊነቱ ኣደልዲሎምዎ።

ምሳልያዊ ጻዕዳ ቆርበት ብኤሊታት ንናይ ገዛእ ርእሶም ሓለፋታት ንምምኽናይን ንመብዛሕትኦም ብራዚላውያን ከም ምሉእን ማዕረ ዜጋታት መሰላቶም ካብ ምጥቃም ንምግላልን ተጠቒሞም እዮም። (ራይትነር፡ 2003፡ ገጽ iv)

ኣብ ስነ-ማሕበራዊ ክልሰ-ሓሳብ ከምቲ ማርክሳውያን ዝደለይዎ ስርዓታዊ ወይ መዋቕራዊ ክልሰ-ሓሳብ ዓሌታዊነት ክንሃንጽ ክንመርጽ ንኽእል ኢና፤ ወይ ድማ ዓሌታዊ ዝምድናታት ከም መስርሕ ማሕበራዊ ምደባ ብክልሰ-ሓሳብ ካብ ኣቃውማ ደርባዊ ዘይማዕርነት ርእሱ ዝኸኣለ ክንሕዞ ንኽእል ኢና፡ ከምቲ ብሉመር (1965)ን ብሉመርን ዳስተርን (1980)ን ዝሃብዎ ሓሳብ።

ይኹን እምበር ኣብ ክልቲኡ ኩነታት ምብዛሕ ዓሌታዊ ዘይማዕርነት ምስ ሰለስተ ዝተፈላለዩ መስርሓት ዝተኣሳሰር ምዃኑ ርግጸኛ እዩ፤

 1) ቀዳማይ፡ ምስ ምፍጣርን ምምስሳልን ስብጀክቲቪቲታት፡ ኣብ ዓሌታውነት ጥራይ ዝተሓጽረ ዘይኮነስ፡ ብተግባር ንኹሉ ዓይነት ማሕበራዊ መንነት ዝጸሉ ነገር፤

2) ካልኣይ፡ ምስ መስርሕ ፖል ኣብ ህዝባዊ ጽላት ረብሓታት ምውዳብን ውክልናን፤ እና

3) ሳልሳይ፡ ብልክዕ መዋቕር ስለዝኾነ፡ ከም ሓቀኛ ናይ ግብረ መልሲ ኣገባባት ዝሰርሑ ትካላዊ ደረታት ኣብ ግምት ምእታው የድሊ።

እቲ ኣብ ኣድልዎ ዝመልኦ ንኹሉ ዝሓቁፍ ፖሊሲታት ኮታታት መንግስቲ ብራዚል ተሓቢኡ ዘሎ ክልሰ-ሓሳባዊ ኣምር፡ ካብ ዓሌታዊነት ንላዕሊ ጽልኢ ዝያዳ ጎዳኢ ስለ ዝኾነ፡ ዓሌታዊነት ንምፍራስ ትካላዊ ንምግባር ዝዓለመ እዩ።

ዓሌታዊ ጽልኢ ንኽቃለስ፡ ከም ጐረባብቲ ዝጥቀሙሉ ሜላታት ምጥቃም የድሊ። ብወግዓውን ልምዳውን ኣጽዋርን ስትራተጂን ክስዓር ኣይክእልን እዩ፣ ካብቶም ኣብ ጫፍ ሕጋውነት ዝሰርሑ ትእዛዛት ስጉምቲ ይሓትት፣ ከምኡ’ውን ምስጢራዊነት፣ ምስጢራዊ ተግባራትን ጽንፈኛ ምምዝዛንን ይጥቀሙ።

ካብዚ ስናርዮ ንምህዳም፡ ንጽልኢ ናብ ብርሃን መዓልቲ ምምጻእ፡ ብዘይፍሉይን ብዘይምድላይን ማሕበራዊ፡ ፖለቲካውን ሕጋውን መሳርሒታት ክትቃለሶ ምኽኣል የድሊ። ካብ ሕቡእ ምስ ወጸ፡ ብሄራዊ ኑፋቄ ዓሌታዊ ጽልኢ ምዃኑ የቋርጽ።

መደምደምታታት፤

ብሄር ኣብ ዝኾነ ሳይንሳዊ ስታቲስቲካዊ ፍጻመ ናይ ሓደ ደረጃ ዘለዎ ትንተናዊ ምድብ ፈተና ኣይሓልፍን እዩ፣ ምኽንያቱ ከምዚ ዓይነት ጉጅለ ኣብ ሕብረተሰብ ስለዘየለ፣ ምኽንያቱ ከምዚ ዓይነት ምድብ እንተዝህሉ ነይሩ ኣብ ርእይቶን ባህርን ምርምር ከም ሓደ ጉጅለ ናብኡ ሀ ውሱን ትጽቢት ባህርያት፡ ፖለቲካዊ፡ ተጠቃሚ፡ ቁጠባዊ ምድብ ይኹን ካልእ ትካላዊ ምድብ።

ገለ ኣረኣእያታት ንብሄራት ዘመልክት ኮይኑ፡ ከም ሓደ ዝተወሰነ ኣትሌቲካዊ ጐሊሑ ምስ ጸሊም ቆርበት ዘለዎም ጉጅለታት ስፖርተኛታት ምትእስሳር፡ ወይ ምፍንጫል፡ ከምቲ ኣብ ጉዳይ ኣትሌቲክስን ምሕንባስን ብቕደም ተኸተል። ከምዚ ዓይነት ኩነታት ብጽቡቕ ዝተጽንዐ ኮይኑ፡ እቲ ፋይናንሳዊ ኩነታት ንጉጅለታት ጸለምቲ ሰባት ናብ መሐንበሲ ዘለወን ክለባት ክኣትዉ ከምዘይፈቐደ ንጹር እዩ፡ ብተመሳሳሊ መንገዲ መዓልታዊ ንጥፈታት ብሰንኪ ፍጹም ስእነት መጓዓዝያ ነዊሕን ቀጻልን ናይ እግሪ ጉዕዞ ዝሓትት። ብሞተር ዝሰርሓ ተሽከርከርቲ ንኣትሌቲክስ ስፖርት ግዴታዊ ስልጠና ዘለወን ጉጅለታት ጸለምቲ ሰባት ገዲፈንኦ፣ ካብ ጎደና ንላዕሊ ብሉጻት ተጻወትቲ ኩዕሶ እግሪ ምፍጣር፣ ንሸቶታት ንምምሳል ኣርባዕተ ስቶንስ፣ ባሎን ኩዕሶ ወይ ካልሲ ኩዕሶን እታ ክለብ ድማ ዝያዳ ዝውቱር ናይ ኩዕሶ እግሪ ጸወታ ድኻታት ማሕበረሰባት። እዚ ምድረበዳ ተጻወትቲ ኩዕሶ እግሪ እዩ፣ ብነጻ።

ኣብ ሓደ ብሄራዊ ትካል ክትጽንበር ከለኻ ካብቲ ምትእኽኻብ ንላዕሊ እቲ ናይ ረብሓ ፍልልይ ዝያዳ ዝተፈላለየ ምዃኑን ኣብ መንጎ ተሳተፍቲ ኣባላት ዝመሳሰሎም ነገር ሕብሪ ቆርበቶም ጥራይ ምዃኑን ትግንዘብ።

ስለዚ ኣባላት እዘን ውዳበታት ብዘይ ዘረባ ይተርፉ፣ ምኽንያቱ ኣብኡ ምርድዳእ ስለዘየለ ኣባላቶም ንሓድሕዶም ክርድኡ ስለዘይክእሉ፣ ሕብሪ ቆርበት ንሓደ ማሕበራዊ ጉጅለ ስለዘይፈልዮ።

ስነ-ሓሳባዊ ቅኑዕነት የለን፣ ነፍሲ ወከፍ ኣባል ዝተዘርግሐ፣ ዝተሓላለኸ፣ ዝተፈላለየ ረብሓታት ስለዘለዎ፣ ኩሎም ዘይተማልኡ ጠለባት ሕብረተሰብ ኣብኡ ስለዝርከቡ ኣብኡ ዝተኣከቡ ሰባት ሓደ ዓይነት ሕብሪ ቆርበት ስለዘለዎም ኣይጠፍኡን: ኣካላዊ ስንክልና ዘለዎም፣ ደቂ ኣንስትዮ ፣ ስራሕ ኣልቦ፡ ድኻ፡ ዝሓመመ፡ ግብረሰዶማውያን፡ ሃብታም፡ መንእሰይ፡ ኣረጋውያን፡ ብሓጺሩ ምሉእ ማይክሮ ዓለም ጠለባት ዝመልአት ስለዘላ፡ ብዓይኒ ቃልሲ ውልቀሰባት ምስ ጸለምቲ ንበይኑ ወይ ንኹሉ ዝሓቁፍ የለን ሕብሪ ቆርበት .

ጸሊም ሕብሪ ቆርበት ዘለዎም ውልቀሰባት ዝሕግዝ ትካል ክምስርቱ ከለዉ፡ ኣዳለውቱ ኣብቲ ጉጅለ ዘለዓዕልዎ ትጽቢታት ዓቐኑ ቀልጢፎም ይግንዘቡ እሞ፡ ሕብሪ ቆርበት ብዘየገድስ ኣብ ዝኾነ ማሕበራዊ ጉጅለ ዝፍጠሩ ጸገማት ከምዘለዉ ነዊሕ ከይጸንሑ ይግንዘቡ።

ንሱ ድማ ንዝመጽእ ወለዶታት ንዝኾነ ፖለቲከኛ ትሑዝ ዝገብር ጠለባት ዝመልአ ሓደ ጉጅለ ሕብረተሰብ ጥራይ እዩ፡ ሕብሪ ቆርበት ድማ ካልእ ዝርዝር ጥራይ እዩ፣ ካብዚ እዩ ድማ ትካላት ረድኤት ብሄራት ንናይ ሓሶት ፍሉይ ወይ ናይ ሓሶት ፍሉይ ትጽቢታት ከማልኣን ከዕግባን ዘይምኽኣለን ናይ ኣባላታን መስረትቱን መራሕቱን።

ሕብራዊ ብራዚላውያን፡ ኣብ ኤውሮጳ ምስ በጽሑ፡ ነዊሕ ከይጸንሑ ላቲናውያን፡ ደቡብ ኣመሪካውያን ዝብል ሳጓ ይወሃቦም፡ ኣብ USA’ውን ከምኡ ይፍጸም፡ ብኡንብኡ ድማ ኣድልዎ ዝግበረሎም መመኽነይታ ይደልዩ፡ እዚ ልክዕ ማሕበረሰባዊ ጕጅለ ማሕበራዊ ምድብ ከምዘይኮነ ብዙሕ ኣይግንዘቡን እዮም። .

ቅኑዕ ፖለቲካዊ ሳይንቲስት፡ ወይ ስነ-ማሕበረሰብ ተመራማሪ፡ ወይ ስነ-ሰብ፡ ወይ ጸሓፍ ታሪኽ ኣብዚ ቀሊል ስሕተት ዓሌታዊ ምትላል ኣይምወደቐን። ኣብ ኤውሮጳ ወይ ኣብ USA ዘሎ ዓቢ ደረጃ ምድብላቕ ክግንዘቡ ግዜ ኣይወሰደሎምን።

እዞም ማሕበረሰባት እዚኦም ከምቲ ናይ ኤውሮጳውያን ንብዙሕ ዘመናት ተኸፋፊሎምን ተበታቲኖምን ኮይኖም ኣብ ስጳኛ፡ ወይ ኣብ ዓባይ ብሪጣንያ ዓባይ ብሪጣንያ ክስማዕ ዝኽእል ብዝሒ ቋንቋታትን ላህጃታትን ከይተረድኦም፡ ብዛዕባ ናይ ሓሶት ዓሌታዊ ኣድልዎ ዘማርሩ ሰባት ከምኡ ይገብሩ ካብቲ ትረኻ ዓሌታዊ ኣድልዎ ንላዕሊ ዝዓበዩ ኣብ መንጎ ኣህዛብን ህዝብታትን ዝነበረ ናይ ዓመታት ክርክር እኳ ኣይግንዘቡን፣ ገሊኦም ባሮት ካልኦት እዮም ነይሮም፣ ልክዕ ከምቲ ግብጻውያን ንተቐራረብቲ ህዝብታት ባሮት ዝገበሩ፣ ድሕሪኡ ባቢሎናውያን መጺኦም፣ እቲ... ሮማውያን፡ ጥንታውያንን ዘመናውያንን ሰባት ነንሕድሕዶም ብምምዝማዝ፡ ከተማታት ኣንጻር ከተማታት ምስ ስፓርታ ኣንጻር ኣቴንስ ይነብሩ ነበሩ።

ስለዚ ህዝብታት ናብ ጸለምትን ጸለምትን ምፍላይ ከምቲ ንሓደ ሰርብያዊ ንሓደ ሞንተነግሮናዊ ወይ ፖላንዳዊ ወይ ንኣፍጋኒስታናዊ ወይ ቸቸናዊ ከም ማዕረ ወይ መዓረ ክቕበል ምእማን፡ ዝያዳ እዋናዊ ንምዃን፡ ንጀርመናዊ ምስ ፈረንሳዊ ወይ ምስ ሓደ... ዩክሬናዊ፡ ኣብ መንጎ ደቂ ሰባት ዘሎ ፍልልይ ንጸለምቲ ካብ ካልኦት ጸለምቲ ጥራይ ዝፈልዮም እንተዝኸውን ንእሽቶ ዓለም ምኾነት።

ኣብዚ ዓሚቕ ዘይኮነ ዓሌታዊ ኣተሓሳስባ ብዙሕ ጉድለት ኣለዎ።

USA ካብ ሶሻሊስታዊ ሰውራ 1917 ጀሚራ ኣንጻር ሩስያውያን ኣብ ቀዋሚ ኲናት ጸኒሓ እያ፣ ዋላ እኳ ብኽልቲኡ ወገን ጸለምቲ እንተሃለዉ፣ ጸለምቲ ኣፍሪቃውያን ብቐጻሊ ኣብ ኲናት ቀቢላታት ይሳተፉ እዮም፣ ስለዚ እቲ ኣዝዩ ዘገድድ ስነ-ሞጎተይ ኣብዚ እየ ዝውድኦ።

ኣብ ቴክሳስ ዝተወልደን ክሳብ ወዲ 30 ዓመት ዝነብርን ናብ ኒውዮርክ ዝተሰደደን ናብቲ ዞባ ክኣቱ ዝፈተነን ጸዓዱ ኣመሪካዊ፡ ኩሉ ግዜ ምስቲ ሓድሽ ማሕበረሰብ ኣብ ምውህሃድ ዳርጋ ዘይፍታሕ ጸገማት ኣለዎ፡ ናብ ኒውዮርክ ዝስደድ ጸሊም ቴክሳስ ግን ነዚ ከም ዓሌታዊ ምተገንዘበ ስደትን ዓሌታዊ ኣድልዎን፡ ንጸገማት ማሕበራውን ቁጠባውን ውህደት ከም ዓሌታዊ ምሕሳብ ዝቐለለን ዝቐለለን ኮይኑ፡ ነቲ ጸገም ብስነ-ሓሳብን ፖለቲካዊ ኣገባብን ብዝኸፍአ መንገዲ ክንርድኦ መደብ ተታሒዝና ኣለና።

ማሕበራዊ ደርብታት

እቲ ናይ ክፍሊ ፈተና ትጽቢታት ናይ ዝፍለጥ ባህሪ ምርግጋጽ ዝሓዘ እዩ፣ ማለት: ሓደ ዓይነት ወይ ዝቀራረብ ባህሪ። ንኣብነት: ህላወ ጸሊም ደርቢ ከነረጋግጽ ንደሊ። እቲ ጸሊም ደርቢ፡ ርኡይን ብቐሊሉ ዝልለን ጀነቲካውን ፊኖታይፒካውን ባህርያት ዘለዎ ኣፍሪቃዊ መበቆል ዘለዎ ብሄር ምዃኑ ብዝብል ኣረኣእያ ምተለለየን ምተጣየሸን። በዚ መንገዲ እዚ ኣብ መንጎ ኣባላት እዚ ደርቢ ጸለምቲ፡ ንጉጅለ ጥራይ ዝምልከት ስብስብ ሕግታት ባህርን ምትሕግጋዝን ዘቐምጥ ግምታዊ ውዕል ምተመስረተ።

እቲ ውዕሊ ኣብ መንጎ ተኻታዕቲ ወገናት ዝስራሕ ሕጊ ኮይኑ ብዘይካ በቲ ጉጅለ ዘቐመጦ ሕግታት ብዝግዛእ ስምምዓት ብዘይካ ብሓደ ወገን ወይ ብነፃነት ብሓደ ወገን ናይቲ ውዕሊ ክቕየር ዘይክእል ግዴታታት፣ መሰላትን ግቡኣትን ዝምድብ እዩ።

ንሓደ ደርቢ ዝገልጽ ናይ ሓባር ነጥቢ ንምርካብ ዘጋጥም ዓቢ ጸገም ኣብቲ ብዙሕ ምትእስሳር ዘለዎም ባህርያት ውልቀሰባት እዩ።

እቲ ውልቀሰብ ኣብ ማሕበራዊ ደርቢ ንኽኣቱ ቅኑዕን ነዚ ደርቢ እዚ ቀዳማይ ተኣማንነት ክህልዎን ብጽሑፍ ይኹን ብባህላዊ ሕግታቱ ዝኽተልን ክኸውን ኣለዎ። ሓደ ውልቀ ሰብ፡ ብመሰረት እዚ መትከል እዚ፡ ነቶም ዝምልከቶም ወይ ብተደጋጋሚ ዝካየደሎም ዝተፈላለዩ ጉጅለታትን ደርብታትን፡ ብሓንሳብ፡ ተኣማንነት ከም ዘለዎ ይረጋገጽ: ንክለብ ኩዕሶ እግሪ፡ ንስድራቤቱ፡ ንብሄሩ፡ ንባህሉ ወይ ድማ ተኣማንነት ዕዳ ኣለዎ። ንኡስ ባህሊ፡ ናብ እምነቱ ሃይማኖት፡ ጾታዊ ጾታዊ ርክብካ፡ ሞያኻ፡ ምድብ ትምህርትኻ፡ ዜግነትካ፡ ትውልዲ ዓድኻ፡ ዕርክነትካ፡ ስነ-ሓሳብካ፡ ፖለቲካዊ ሰልፍኻ፡ ብሓጺሩ፡ ብሓጺሩ፡ ዝግበኣካ ደረጃታት።

ሓደ ውልቀሰብ ምስ ገዛእ ርእሱን ምስዞም ጉጅለታትን ደርብታትን ከይተጋጨወ ንነፍሲ ​​ወከፍ ካብዞም ዝምልከቶም ጉጅለታትን ደርብታትን ብሓንሳብ ክንድዚ ዝኣክል ተኣማንነት ክኸፍል ከመይ ኢሉ ምተኻእለ? ከመይ ጌርና ክንድዚ ዝኣክል ተጋራጫውነት ንርሕቕ?

እዚ ኩሉ ግዜ እዩ ዝኸውን። ስለዚ እቲ ናይ ክፍሊ ፈተና ነቲ ደርቢ ከም ትካል ዝብል ኣምር ንባዕሉ ይነጽጎ።

ክፍልታት ብኹነታዊ፣ ብዘይተሓሰበን ሓላፊን መንገዲ ጥራይ እዮም ክህልዉ ዝኽእሉ ነይሮም። ክፍልታት ምናባዊ ኣካላት እምበር ሓቀኛ ትካላት ኣይኮኑን።

ሓደ ክፍሊ ትካላዊ ህላወ ዘለዎ፡ ከምቲ ኣወንታዊ ተሞክሮኣዊ ሳይንሳዊ ኣገባብ ዝጠልቦ፡ ኣብ ውሽጢ ኣገባባዊ መስርሕ ምቁጽጻርን ምውሳድን ተቐያየርቲ ኣድላዪ ምቕላል ብምግባር ጥራይ እዩ።

ተለዋዋጢ ምትእስሳር ማለት ካብቲ ናይ ትዕዝብቲ ስናርዮ ዘይተደልየ ምትእትታው ብምውጋድ ምቹእ ኩነታት ምምሳል ማለት እዩ፣ ዋላ እኳ ብጭቡጥ ኣብኡ እንተሃለወ። እዞም ኩነታት እዚኣቶም ኣብቲ ናይ ፈተነ ሃዋህው ክቆጻጸር ዘይከኣለሉ ሓቀኛ ዓለም ተረኺቦም ኣይፈልጡን፣ እዚ ድማ ንገለ ዘይክውንነታዊ ርጡባት ነገራት ምቹእ ኩነታት ዘረጋግጽ እዩ።

እቲ ኣብ ደርብታት ዝግበር ማሕበራዊ ምምቕቓል፡ ኣብ ውሽጢ ሓደ ክልሰ-ሓሳባዊ ህንጻ ንመጐት ጥራይ፡ ኣብ ውሽጢ ካብ ክውንነት ዝረሓቐ ዲዱክቲቭ ግምታዊ ቅርጺ፡ ካብዞም ኣብስትራክሽን ሓሊፉ ካልእ ኣይኮነን።

ምምቕቓል ሕብረተሰብ ኣብ ትሕተ-ቅርጺ፡ ማሕበረ-መዋቕራዊ ምክፍፋላት ምስ ቁጠባዊ፡ ዕድመ፡ ጾታዊ፡ ትምህርታዊ፡ ጂኦግራፍያዊ ኣቀማምጣ ምድባት ክተሓሓዝ ኣይፈቅድን፡ ዝንባለታትን ምግማትን ማሕበራዊ ባህርያት ንምምልካት፡ ምኽንያቱ እቲ ውልቀሰብ ነዞም ኩሎም ምድባት ሰፊኑ ስለዘሎ።

ውጽኢት ናይቲ ደርባዊ ፈተና ከምኡ’ውን ኣብ ህላወ ደርብታት ዝነበረ መዋቕራዊ ማሕበረ-ቁጠባዊ ምድብ ምድብ፡ ተኽእሎ ህላወኦም ነጺግዎ።

ከም በዓል ሮበርት ሚቸልስ ዝኣመሰሉ ጸጋማውያን ክልሰ-ሓሳባውያን፡ ቅዋም ዝኾነ ጉጅለ፡ ከምቲ ኣብ ሰልፊ ሶሻል ዲሞክራስያዊ ሰልፊ ጀርመን ዝተዓዘብናዮ፡ ኣብ መወዳእታ፡ ኣብ መጀመርታ ብማዕረ ዝቖመ ገዛኢ ኤሊት ከም ዘመንጩን ኣብ መወዳእታ ድማ ካብ ዝተረፉ ጉጅለታት ፍሉይ ዕድል ብምርካብን ከም ዝፍለጥ ረኺቦም ንባዕሎም፡ ጨቋኒ፡ መራሒ፡ . በርጌሳዊ ምዃኑ’ዩ።

ሚቸልስ ነዚ ተርእዮ እዚ “ሕጊ ነሓስ ኦሊጋርኪስ” ኢሉ ሰመዮ። እዚ ድማ ንኣምር ፕሮለታርያዊ ደርቢ የጥፍኦ።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político