ዲሞክራስያውያን ሃገራት

ዲሞክራስያውያን ሃገራት

ክሳብ ክንድዚ ብዙሕ ወራራትን ምግልባጥን ጸረ-ዲሞክራስያዊ መንግስታት፡ ኣብ ዓለም ንዘለዉ ዲሞክራስያውያን ስርዓታት ከም ኣገዳሲ ንብረት ስልጣነ፡ ናይ ሰብኣውነት፡ ከም ላዕለዋይ ሕብረ-ባህላዊ፡ ኣብ መንጎ ግዝያዊ፡ ኣህጉራዊ፡ ኣብ መንጎ ወለዶታት ዝቑጸርን ዝተዋህበን ዘይከራኸር፡ ዘይደራደር፡ ዘይጠራጠር ሰናይ ምዃኑ ንምርግጋጽ ቀንዲ ኣህጉራዊ ቃልሲ ኣመሪካ እዩ ነይሩ።

ምሉእ ብምሉእ ከምኡ ኣይኮነን።

ዲሞክራሲ ክንደይ ዓመት እዩ?

ጌጋ ሕቶ።

ክንደይ ዓይነት ዲሞክራሲ ኣሎ?

እቲ ቀዳማይ ዲሞክራሲ ኣብ ምዕራብ ብባህሊ ግሪኽ ኣብ ከተማ ኣቴንስ ዝተፈጥረ ኮይኑ፡ ማንታ ከተማን መወዳድርታ ናይታ ካልእ ግሪኽ ከተማ ስፓርታን እዩ።

ግሪኻውያን ዲሞክራሲ ክፈጥሩ ከለዉ እዚ ብዲሞክራስያዊ ትካላት ኣቢሉ ዝካየድ ዝነበረ ኣወዳድባ ምሕደራን ምሕደራን ካብቲ ሕጂ ዘሎ ዲዛይን ናይ ሕጂ ዓይነታት ዲሞክራስያውያን ኣዝዩ ዝተፈልየ እዩ ነይሩ።

ዲሞክራሲ ዝብል ስም ብቋንቋ ግሪኽ ዲሞ = ከባቢ፡ ክራስያ = መንግስቲ ማለት እዩ። ዲሞክራሲ መንግስቲ ጎረቤት፡ ናይቲ ከባቢ፡ ዘይተማእከለ፡ ዘይተማእከለ፡ ዘይተማእከለ መንግስቲ፡ ከባብያዊ፡ ቀጥታዊ መንግስቲ፡ እቶም ወሃብቲ ውሳነ እቶም ደቂ ከባቢ ባዕሎም ኣብ ጎደና ወይ ኣደባባይ፡ ብግሪኽ፡ ኣብ ኣጎራ፡ ምምሕዳራውን ፖለቲካውን ጉዳያት ኣብ ጎደና ብዘይ ባይቶ፡ ብዘይ ባይቶ፡ ብዘይ ፖለቲካዊ ውድባት፡ ብዘይ ምክትላትን ብዘይ ሰኔተራትን፡ ብዘይ ኣመሓደርቲ።

ኣብ ዲሞክራስያዊ ጉባኤታት ንምስታፍ፡ ኣብ ዜግነት ግሪኽ ንኽካተት ዝሕግዝ ረቛሒታት ምምላእ ኣድላዪ ነበረ፡ እዚ ድማ፡ ግሪኻዊ ምዃን፡ ሰብኣይ ምዃን፡ ዝተሓተ ኣታዊ ዘለዎ፡ ባርያ ዘይምዃን፡ ወጻእተኛ ዘይምዃንን ጓል ኣንስተይቲ ዘይምዃንን እዮም።

ተፈላጥነት ዘይብሎም ሰባት ብምግላል፡ 50% ካብ ህዝቢ ደቂ ኣንስትዮ ነይረን፣ ጾታዊ ምውጋድ ጾታ፤ ባሮት 25% ካብ ህዝቢ እዮም ነይሮም፤ ድኻታት ድማ ካልእ 40% እዮም።

ጠቕላላ: ፍርቂ ካብ ባሮት ደቂ ኣንስትዮ እየን ነይረን፣ ፍርቂ ድኻታት ደቂ ኣንስትዮ እየን ነይረን፣ ኩሎም ካብ ዲሞክራስያዊ ተሳትፎ ዝተገለሉ 80% ካብ ዲሞክራሲ ዝተገለሉ ህዝቢ ምኾኑ።

እቲ ቀዳማይ ጽውጽዋይ ዲሞክራሲ፡ ትርጉም ዲሞክራሲ ዝብል ቃል መንግስቲ ህዝቢ ኣይኮነን፣ ካብ ግሪኽ ናብ ዲሞክራሲ ዝትርጉም መንግስቲ ናይቲ ከባቢ ጎደና እዩ፤ ካልኣይ ደረጃ 20% ጥራይ ተሳተፍቲ ውሳነታት ኣጎራ እዮም።

ህሉው ዲሞክራስያዊ ስርዓታት ቅርጽታት እንታይ እዮም?

ኣብ ዓባይ ብሪጣንያ፡ ናይ መጀመርታ ማሕበራት ተቐልቂለን፡ ናይ ሎሚ ፖለቲካዊ ውድባት ዝኾኑ፡ ከም ክለባት ሃብታማት፡ ባይቶ ሎርድስን ታሕተዋይ ባይቶ፡ ኮመንስን ዝኣመሰሉ። ናይ ሕጂ ፖለቲካዊ ውድባት ኮይኖም።

ኣብ ግዜ ግዝኣት ሮማ፡ ህዝባውን ኤሊትን ውክልና ዘለዎ ሮማዊ ሰኔት ነይሩ፡ ሰኔት ሮማ ካብቲ ዕጹውን ፍሉይን ኤሊቲስት ግሪኽ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ኣዝዩ ዝያዳ ኣሳታፍን ንህዝቢ ብመጠኑ ዝውክልን ዝነበረ እዩ።

ካብዞም ስርዓታት እዚኣቶም ዋላ ሓደ ካብ ግሪኽ ክሳብ ሮማ ምርጫ ኣይነበሮን፡ ኣብ ቫቲካን ይኹን ኣብ መስፍናውነት ይኹን ኣብ ኩባንያታት ምርጫ ኣብ ቅድሚ ሕጂ ኣብ ታሪኽ ስልጣነታት ኣብ ልምዲ ኣብ ሃብትን እቶትን ዝተመርኮሰ ስርዓታት፡ ኣብ ውርሻ ንግስነታት ዝተመርኮሰ ኣገባብ ንወከልቲ ሕጋውነት ዝህብ መንገዲ ኮይኑ ኣሎ።

ካብ ህዳሴን ምብራህን ጀሚሩ፡ እቲ ኣዝዩ ዝተጠዋወየ ሓሳብ ስነ-ሓሳብን ሃይማኖትን፡ ኣድልዎ ዘይብሉን ወግዓዊን ማዕርነት፡ ኣብ ማትሪክስ ምዕራባውያን ኣተሓሳስባን ንቕሓትን ኣዝዩ ሰውራ ስለ ዘእተወ፡ እቲ ዝያዳ ውጽኢታዊ ዘይኮነ፡ ጸረ-ጥቕሚ፡ ዘይፍትሓዊን ዘይፍትሓውን ሓሳብ ናይቲ ሓቀኛ ስምዒት ማዕርነት ኮይኑ ኣሎ። ክልተ ዓይነት ምድብ ሬሽን ካርድ ጥራይ ንኣቑሑትን ኣገልግሎታትን ዝሓዘ ኮይኑ ብኣስታት 32 ዓይነት ምድባት ኣታዊን ሬሽን ካርድ ፍሉይ መሰላትን ተዛዚሙ።

እቶም ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ ኣብ መጽሓፍ ግብሪ ሃዋርያት ዘለዉ ዓሰርተው ክልተ ሓዋርያት ኢየሱስ ክርስቶስ እኳ ብኢየሱስ ዝተፈላለየ ኣተሓሕዛ ዝግበረሎም ደቀ መዛሙርቲ ኣይነበሩን፣ ጴጥሮስ ከውሒ ቤተ ክርስቲያን ክኸውን ተመሪጹ፤ ዮሃንስ መጥምቕ እቲ ኣዝዩ ፍቱው እዩ ነይሩ፣ እቲ ንኢየሱስ ዘጠመቐ፤ ይሁዳ ነቲ ኣብ መስቀል ዝተነበየ ትንቢት ሞት ክፍጽም ኢየሱስ ኣሕሊፉ ናይ ምሃብ ተልእኾ ይመርሕ ነበረ፣ በዚ ድማ ከምቲ ኢየሱስ ኣብ ናይ መወዳእታ ድራር ዝተነበዮ ንመምህር ጠሊሙ፤ እቲ ልዕሊ ኩሉ ብዛዕባ ማዕርነት ዝምልከት ዝተፈላለየ ንባብ፡ ንናይ የሱስ ትምህርቲ፡ ናይ ቡድሂዝም ፍልስፍና፡ ድሕሪኡ ዝነበሩ ቅድመ-ማሕበራውያን ካብ ሩሶ፡ ክሳብ ሄገልን ብሃይንሪክ ካርል ማርክስ ዝተመርሐን ንማዕርነት ዝገልጽን ንጫፋት ናይቲ ዝለዓለ ዶግማ ማዕርነት ከም ዝለዓለ ዋጋ ማሕበራዊ ፍትሒ ዘዐረየን ምጥምዛዝ እዩ ነይሩ። ካብ ነፍሲ ወከፍ ከከም ዓቕሙን ንነፍሲ ​​ወከፍ ከከም ኣድላይነቱን ዝብል ምቁር ቃል’ውን እንተኾነ፡ ነቲ ሞይቱ ዝተወልደ ሓሳብ ማዕርነት ብዝኾነ ይኹን ዋጋ ከም ፍጹም ሓጐስ ወዲ ሰብ ኣጋዲድዎ።

ነቲ ማእከላይ ሓሳብ ማዕርነት ካብቲ ስምዒታውን ስልጡናውን ኣቃውማ ምውራድ ኣብ ማእከላይን ሓጺርን ግዜ ዘይከኣል ተልእኾ ይኸውን።

ኣብ መፋርቕ ማእከላይ ዘመን ብዛዕባ ማሕበራዊ ማዕርነት፡ ፖለቲካዊ መሰላት፡ ሰብኣዊ መሰላት፡ ፖለቲካዊ መሰላት፡ ማሕበራዊ ምንቅስቓስን ፖለቲካን ሰሚዑ ዘይፈልጥ ወለዶ ምስ ተወልደ፡ ኩሉ ብሕግታት ተቖጻጺሩ፡ ናይ ሞያ ምርጫታት ኣይነበረን፡ ወይ ናይ ጾታዊ መጻምድትኻ፡ ወይ ናይ መንበሪ ገዛ፡ ናይ ቤት ትምህርቲ ትምህርቲ፡ ኩሉ ካብ ልደት ጀሚሩ እዩ ዝውሰን ነይሩ፤ ጭንቀት የለን፣ ብዛዕባ እቲ... መጻኢ፡ ኩሉ ብትውልዲ፡ ብደርቢ ኣቐዲሙ ዝተወሰነ እዩ ነይሩ፡ ኣገልጋሊ ዝኾነ ኣገልጋሊ ኮይኑ ተወሊዱ ኣገልጋሊ ኮይኑ ክመውት እዩ፤ ጎይታ ዝኾነ ጎይታ ኮይኑ ተወሊዱ ጎይታ ኮይኑ ክመውት ዝደሊ፤ ቫሳል ኮይኑ ዝተወልደ ቫሳል ኮይኑ ይመውት፣ ክቡር ዝኾነ ውርዙይ ኮይኑ ይውለድ ውርዙይ ኮይኑ ይመውት፤ ከምዚ ዝበለ ርጉእ ዓለም እዚ ስርዓት ን988 ዓመታት ጸኒሑ።

ዘመናዊ ዲሞክራሲ ምስቲ ካብ ግዝኣት ሮማ ጀሚሩ ዝነበረ ታሪኽ ባይቶታት ይኹን ምስ ዲሞክራሲ ግሪኽ ዝኾነ ርክብ የብሉን።

ስፓርታ ምስ ኣቴንስ ኣብ ዘመናዊት እያ ነይራ፤ ዲሞክራሲ ኣቴንስ ኣይተኸተለን፣ ካብቲ ቅድሚ ሕጂ ዝነበረ እንኮ ሞዴል መንግስትን መንግስትን ንምህዳም ካብ ዝተገብረ ክልተ ፈተነታት ዝነበረ ዲሞክራሲ፣ እዚ ድማ ንግስነታዊ ቲዮክራስያውያንን ቲኦክራስያውያን ንግስነታትን፣ ኩሎም ውርሻውያንን ርስቲን መሰረት ዝገበሩ፣ ስለዚ እቲ ዓቢ ሓድሽነት ዘመናዊ ዓለም ተራ ሰባት ከም መኳንንቲ ኣብ መንግስቲ ክሳተፉ ይኽእሉን ይግባእን ዝብል ሓሳብ ምትእትታው እዩ ነይሩ። ኤሊታት ወረስቲ ባህርያት ተውህቦ ከምዘይወርሱ ይገልጹ፣ ዋላ’ውን ከምኡ፣ ብዘይ ዝኾነ ሳይንሳዊ መርትዖ፣ ይኹን ጀነቲካዊ፣ ይኹን ስነ-ህይወታዊ፣ ኣርባዕተ ደቂ ኣልበርት ኣንስታይን ነቲ ዓቢ ፊዚከኛን ዓቢ ጅንየስን ክዕወቱ እዮም ግን፣ ዋላ ከምኡ ይኹን፣ ነቲ ሕፍረት ናይቲ ንወዲ ጆን ሌኖን፣ ወዲ ፔለ፣ ወዲ ፍሉጣት ሰባት ንምቕማጥ ክንከታተሎ ኣለና። of talents and inherited abilities እቲ ዝበዝሐ ኩሉ ግዜ ዝበለጸ ምዃኑ ከም ዝፈልጥ ኣረጋግጽ።

እዚኦም ጽውጽዋያት ዲሞክራሲ እዮም ብቴለዮሎጂካውን ታውቶሎጂካውን ንኹሉ ኣብ ህዝባዊ ድምጺ ዘጠቓልሉ፣ ላዕለዋይ ውሳነን ላዕለዋይ ምልኪን ናይ ዝበዝሑ፣ ዋላ እቲ ውሑዳት ዝለበመ፣ ዝሃብተመ፣ ዝሓሸ ሓበሬታ ዘለዎ፣ ማሕበራዊ ፒራሚድ ዝበለጸ ይመርጽን ኣብ ኩሉ ዓውድታት ንዝሰዓሩ ኤሊት ይገብሮን፣ ከም ስርዓት እቶም ዝበለጹ ኣይርተን ሰና፣ ሳንቶስ ዱሞንት፣ ሉዊዝ ኢንኣስዮ እዮም። ማሉፍ፡ ኦስካር ኒመየር፡ ቶም ጆቢም፡ ሲልቪዮ ሳንቶስ፡ ሪቻርድ ኒክሰን፡ ኣልበርት ኣንስታይን፡ ስቲቭ ጆብስ፡ ፑቲን፡ ዘለንስኪ ዋላ ሓደ ካብኣቶም ሓደ ዓይነት ደረጃ ዘለዎም ዘርኢ ኣይገደፉን፡ ግን ኣብ ተጻራሪ ነገራት ክንኣምን የድልየና ድዩ? ኣብ ህዝባዊ ርእይቶ ህዝቢ ዝተመስረተ ውርሻን ዲሞክራስን?

ናይ ኣሜሪካ ሞዴል ዲሞክራሲ ተሓቢኡ፤

1 - እቲ ቀዳማይ መጻወድያ መረጻ ብመጻወድያ ኣቢሉ ነቲ ህዝባዊ ድሌት ብዝሓብኡ ኣገባባት ዝመጽእ ኮይኑ፡ እቲ ዝኸፍአ ድማ መን ክመርጽ ከም ዝኽእልን ሓደ ዓይነት መራጺ ክንደይ ግዜ ክመርጽ ከም ዝኽእልን ንምቁጽጻር ፍጹም ሸለልትነት ምግባር እዩ፤

2 - ብድሕሪኡ እቲ ካልኣይ መጻወድያ ይመጽእ ንሱ ድማ እቲ መረጻ ኮሌጅ ነቲ ድሮ ብጉድለትን ሸለልትነትን ዝተዛብዐ ህዝባዊ ምርጫ ዝእርመሉን ዘዐርየሉን ምስቲ ኣብ መባእታዊ ምርጫን ኣብቲ ዘይርጉእ ሳንዱቕ ድምጺ መን ክመርጽ ይኽእል ዝብል ቁጽጽርን ምክትታልን፣ ብዘይ ቁጽጽር፣ ድሕሪኡ ኮሌጅ መረጻ ብስቕታ ንዝተዋህቦም ልኡኻት መረጻ ይሰርቕ ብድምር ዜሮ፤

3 - እቲ ሳልሳይ መጻወድያ ዝበዝሐ ድምጺ ዘለዎ ተቓዋሚ ድምጺ ናይቶም ካልኦት 49% ናብ ድጋፎም ዝቕይረሉ እዩ።

ስለዚ እቲ ናይ ኣውራጃ ድምጺ ነቲ ህዝባዊ ድሌት የፍርሶ፣ እዚ ነቲ ካብ ልዕሊ 200 ፖለቲካዊ ውድባት 2 ወይ 3 ጥራይ ንፖለቲከኛታት ብሃገር ደረጃ ፕሮጀክት ክገብሩ ዝኽእሉሉ ብዙሕነት ሰልፊ ይሓብእ፣ እዚ ድማ ኣብ መወዳእታ ንኹሎም ፖለቲካዊ ውድባት ናብተን ክልተ ዓበይቲ ውድባት ብምስሓብ፣ ነተን ክልተ ዓበይትን ኣገደስቲን ፖለቲካዊ ውድባት ኣብ USA ብውሽጢ ውሽጢ ኣብ ዓሰርተታት ዝንባለታት ይኸፋፍለን፣ እዚ ድማ ብወግዓዊ መደባዊ ሓድነት ናይተን ልብወለዳዊ ውድባተን ዘይግለጽ እዩ። ከምኡ’ውን ብተግባርን ብወግዓውን ብሕጋውን ሕጋውን መንገዲ ዝተበታተኑ፣ በዚ ኸኣ ዲሞክራትን ሪፓብሊካንን ኣብ መሳርዖም ኩሉ እቲ ካብ ጫፍ ክሳብ ማእከል ኣብ ውሽጣዊ ንኡሳን ኣፈ-ታሪኻት ኣብ መንጎኦም ዝቃለሱ ፖለቲካዊ፣ ማሕበራውን ቁጠባውን ዝንባለታት ኣለዎም፣ ኣብ ኮሚኒስታዊ፣ ሶሻሊስታዊ፣ ናዚ፣ ብሄራዊ፣ ሊበራላዊ ውድባት ዘይምተዓቝቡ፣ ኩሎም ተበታቲኖም ካብ ሪፓብሊካንን ዲሞክራትን ቀንዲ ባንዴራታቶም ዝወስዱን ጥራይ እዮም። ኣብ መንጎኦም ዝፍጠር ፍልልያት ብመገዲ ምምሳልን ምሕሳውን ክልተኣዊ ውድባዊነት ናይ... ቅድመ-ገጽ።

ፓሬቶ ምስ ሮበርት ሚቸልስ ብምዃን ነቲ ጽውጽዋይ ምሕዳስ ኤሊታት ሓንሳብን ንሓዋሩን ቀቢሮምዎ። ሓደ ጉጅለ ካብ ጉጅለ ​​ወጻኢ ንዝመጹ ሓደስቲ ኣባላት፡ ኢንዶጋሞስ ይኹን ኣይኹን ንነብሱ ኣብ ዝዓጽወሉ፡ ኣብ መወዳእታ ናይ ምሕዳስ ዕድላት ቀቲሉ፡ ኣማራጺታትን ኣብ ውሽጢ እቲ ዕጹው ጉጅለ ብቑዓት ሰባት ናይ ምቕልቃል ተኽእሎታትን የጽብብ።

ዕጹዋት ኤሊታት ምስ ግዜ ክበላሸዉ ይኽእሉ እዮም፣ ካብዚ ብምብጋስ ድማ ካብ ኤሊታት ወጻኢ ካብ ኤሊታት ወጻኢ ዝለዋወጡ ሓደስቲ ኣባላት ምስ ምእታዎም ብምሕዳስ ኤሊታት ዑደት ኤሊታት ዝብል ቃል እዩ።

ብልክዕ እታ ብናይ ፕሮቴስታንት ኣኽረርቲ ከም ደሴት ዲሞክራሲ ዝቑጸራ ሃገር ኣብ ማእከል ዲሞክራሲ ዘይብለን ሃገራት፡ ማእከላይ ምብራቕ፡ ብልክዕ ዕዉራት ዘይርእያ ሃገር ክደግማ እየ 

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político