ስነ-ህይወት ሚዛን፡ ተፈጥሮ ዘልኣለም ምንቅስቓስ ማሽን?

ስነ-ህይወት ሚዛን፡ ተፈጥሮ ዘልኣለም ምንቅስቓስ ማሽን?

ተመራመርቲ ኣከባቢ ኣብ ልዕሊ ተፈጥሮ መሬት ብሓደ ወገን ምቁራጽ ኣዊጆም።

ክገልጸልኩም።

ሆሞ ሳፒየንስ ኣብዚ ካብ ዝረአ ጀሚሩ፡ ቅድሚ ኣስታት 2.5 ሚልዮን ዓመታት፡ ህላወኡን ናይ ምድራውያን መጥበውትን ምስ ምጥፋእ ዳይኖሰር ጥራይ እዩ ዝከኣል፡ እዚ ድማ ብሰንኪ ጽልዋ ሓደ ግዙፍ ሚትዮራይት ዘጥፍኦም ዓቢ ዓለማዊ ዕንወት እዩ። ተፈጥሮ ግን ብጥበቡ በቲ ፈጠራዊ ጥፍኣት (Schumpeter) ተባሂሉ ዝጽዋዕ ኣድማስ ክቐርጾ ጸኒሑ እዩ። ዓበይቲ ተፈጥሮኣዊ ሓደጋታት ንሆሞ ሳፒየንስ፣ ሹከርሎፍ ማውንተይን፣ ኤቨረስትን ነዳድን ብጥሕሎን ዓመጽ ምግልባጥን ቅራፍ መሬት ኣቢሉ፣ ኣግራብን እንስሳታትን ብምዕናውን ብምቕባርን ሂቦምና።

ሕጂ፡ ተጣበቕቲ ኣከባቢ፡ ዓለም ከምዚ ሎሚ እንፈልጦ ዓለም ከይትጠፍእ ክከላኸሉላ ከም ዝኽእሉ ጌሮም፡ ገነት በረድ ክገብርዋ ይደልዩ። ግን እዚ ጥራይ ኣይኮነን: ኣየኖት ፍጡራት ብደቂ ሰባት ካብ ዕንወት ክድሕኑ ከም ዘለዎም ድሮ ወሲኖም ኣለዉ፣ ብጽባቐኦምን ካልእ ክርድኡ ዘይክእል መዐቀኒታትን ገለ ዓይነታት ከም ወርቃዊ ኣንበሳ ታማሪን፣ ዕንቅርቢት ባሕርን ማናቲን መሪጾም፣ ግን ከኣ ንኮኮሮች፣ ራታ፣ መርዛማት ጣንጡ፣ ጽንጽያታትን ሓሳኹን (ሓሳኹ ደንጊ ሓዊሱ) ኣግሊሎም። ደሓር ከኣ እዚ ደቂ ሰባት እንተወሓደ ንሓደ ዓይነት ፈንጣጣ ድሮ ዘጥፍኡሉ እንታይ መዐቀኒ እዩ፧ ተመንን ዓበይቲ ጻዕዳ ሻርክን እንተዝመርጹ ጽቡቕ ነይሩ።

ተፈጥሮ ስነ-ምግባራዊ ዘይኮነ፣ ዘይስነምግባራዊ፣ ርእሰ-ንቕሓት የብሉን፣ ዝኽሪ የብሉን፣ ቃንዛ ኣይስምዖን፣ ዕላማ የብሉን፣ መትከል የብሉን፣ ቴለሎጂካዊ ኣይኮነን፣ ዕቃበ ኣይኮነን፤ ብሓጺሩ፡ ኣምር ስነ-ህይወት ሚዛን፡ ብዓይኒ ስልጣነ ንዕኡ፡ ተፈጥሮ፡ ንተፈጥሮ ሰብኣውነት ካብ ምግባር ሓሊፉ ካልእ ኣይኮነን።

ኣብ ተፈጥሮ ጽቡቕ ይኹን ሕማቕ፡ ቅኑዕ ይኹን ጌጋ የለን። ምስ ተመን፡ ኣንበሳ፡ ኣዛብእ፡ ወይ ሻርክ እንተተገጢሙካ፡ ኩሉ ግዜ ዝገብርዎ ብዘይ ጣዕሳ ወይ ሞራል ክገብሩ እዮም፤ ርኽሰት ወይ ጽቡቕ ባህርያት ንተፈጥሮ ምምስሳል ካብ ስብጀክቲቭ ሰብኣዊ ፍርዲ ሓሊፉ ካልእ ኣይኮነን።

ኣድማስ ዓቢ ህውከት እዩ፣ ህይወት ንእሽቶን ቁምነገር ዘይብሉን ዝርዝር ጥራይ እዩ፣ ቅንጦት ፕላኔት መሬት፣ ንሕጂ። ካብቲ ህይወት ዘይብሉ ባሕሩ ዘለዎ ምድረበዳ ሰሃራ፡ ከም ኣማዞን ዝኣመሰለ ጽዑቕ ስነ-ህይወት ኣገዳሲ ምዃኑ ንላዕሊ ኣገዳሲ ወይ ዝያዳ ዕሱብ ዝኾነ ዓይነት ተኽሊ ወይ እንስሳ የለን።

ጽባቐ ኣግራብ ስብጀክቲቭ ኣረኣእያ ጥራይ እዩ።

ደሓር ከኣ በረኻ ካብ ጫካ ንላዕሊ ንህላወ ደቂ ሰባት ኣዝዩ ዝወሓደ ረብሓ ስለዘለዎ ንኹሉ ብዓይኒ ሰብ ብጠቕሙ ንፈርዶ።

ስነ-ምህዳራዊ ሚዛን ንኽቕጽል፡ ፕላኔትና ክትጠፍእ ዕጫኣ ምዃና ኣብ ግምት ብምእታው፡ ወዲ ሰብ ንተፈጥሮ ዓቢ ሓገዝ ክገብር ክግደድ እዩ፡ ወይ ብፍንጀራ ኮኾብና ጸሓይ፡ ወይ ድማ ብፍንጀራኣ፡ ብኳሳር ወይ ጸሊም ነዃላት ዝለቐቕ ኮስሚክ ህቦብላ ጨረርታ ጋማ፡ ጩራታት ቤታ፡ ከምኡ’ውን ኣልፋ ጨረርታ፡ እዚ ድማ ኣብ ክፋል ካልኢት ንኹሉ ኣሰር ህይወትን ህያዋንን ክወስዶ እዩ። ኣብ ምድሪ ዝርከቡ ስርዓታት።

መሬት ንባዕላ ኣብቲ በብእዋኑ ዝፍጠር በረድ ዝበዝሖ ዑደት፡ ኣብዚ ህይወት መሊሳ ከተጽርዮ እያ፡ ወይ ድማ ናይ መወዳእታ ምንቅስቓስ ቴክቶኒካዊ ጽላት ንኣርኪቴክቸር ኣኽራናት፡ ጎላጉል፡ ኣግራብ፡ ባሕርታትን ውቅያኖሳትን ክቕይሮ እዩ። ስለዚ ገነት ክትነብር ተልእኾታት ናብ ርብዒ ኣድማስ ብምልኣኽ ናሙናታት ህይወት ኣኪብና ካልእ ኣድራሻታት ክንደሊ ኣለና፣ ዲኤንኤ ደቂ ሰባትን ዲኤንኤ ናይቲ ኣብዚ ዝተረኽበ ዓይነት እንስሳን ሒዝና። እዚ ብርግጽ እቲ እንኮ ኣማራጺ ንሚዛን ስነ-ህይወት ንምዕቃብ እዩ፣ ምኽንያቱ ተፈጥሮ ብዘይ ምትእትታው ሰብ ከምኡ ክትገብር ወይ ክትዕቅቦ ፕሮግራም ኣይተገብረላን እዩ።

ስነ-ህይወት ሚዛን ጽሩይ ዕላማን ምህዞን ደቂ ሰባት እዩ።

ከምዚ ዝበለ ስነ-ህይወት ሚዛን ኣብ ተፈጥሮ ነይሩ ኣይፈልጥን።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político