ሕጊ ቀረብን ጠለብን

ሕጊ ቀረብን ጠለብን

ገለ ሰብ ሞያ ዝጠራጠርዎ እኳ እንተኾኑ፡ ካብ ክቢነት መሬት፡ ክሳብ ምዕላብ ሰብ ኣብ ወርሒ፡ ክሳብ ህላወ ክልተ ጾታታት-ኩሉ ነገር ኣብ ሕቶ ክኣቱ ዝኽእል፡ እንተኾነ ግን እቲ ሳይንሳዊ ኣገባብ ሳይንሳዊ ምርምር ጥራይ እዩ ነቲ ኣገዳሲ ጥርጣረ ካብ ጽሩይ ድርቅና ክፈልዮ ዝኽእል።

ሕጊ ቀረብን ጠለብን ውሑድ ኣቑሑት ኣብ ስርዓታዊ መጽናዕትታት ፖለቲካዊ ቁጠባ እዩ ጀሚሩ፣ እዚ ድማ ብቐሊሉ ከም ርእሰ-ምምሕዳር ዘለዎ ቁጠባዊ ሳይንስ ዝፍለጥ ኮይኑ፡ ብክልሰ-ሓሳብ ማሕበራዊ ባህርን ኣገባብ ምልዕዓል መደምደምታን ዝድገፍ ኢኮኖሜትሪክ ሞዴሊንግ ዝበሃል ፓራሜትር ዘለዎ ስታቲስቲካዊ ኣገባባቱ፡ እቲ ፍሉጥ ኢንዳክቲቪስት ኣገባብ ኣብ ብዙሕ ቁጽሪ ዝተመርኮሰ ኮይኑ፡ ካብቲ ብከም ስታንዳርድ ዝኣመሰሉ መደበኛ መስርሕ ምቁጽጻር ጌጋታት ዝረጋገጽ ስታቲስቲካዊ ናሙና ንላዕሊ ካልእ ኣይኮነን። ምዝንባልን ብናይ መግመቲ ፈተነ ሜላታት ከም ቻይ-ስኩዌር ሜላ፣ መስመራዊ ሪግረሽን፣ ብዙሕ ሪግረሽንን ናሙና ምውሳድ ጌጋ ምቁጽጻርን ዝኣመሰሉ።

እዚ ኩሉ ዘርኢ፡ ኣብ ሕግታት ማሕበራዊ ባህርያዊ ባህርያት ክመጽእ ከሎ፡ እቲ ስታቲስቲካዊ ኣገባብ፡ ምስ ማሕበራዊ ትጽቢታት ዝሰማማዕ ዝንባለ-እንኮላይ ንባህርያት ንምዕቃንን ንምንጽጻርን ዝሕግዝ እንኮ መገዲ እንተዘይኮይኑ፡ ቅድመ-ግምት ከም ዝገብር እዩ።

ዝኾነ ውሑድ ንብረት ምስቲ ሕጊ ቀረብን ጠለብን ዝበሃል ዝመሳሰል ናይ ጠለብ ባህሪ የፍሪ። ማለት ሓደ ነገር ኣብ ዝተወሰነ ግዜ ካብቲ ክማላእ ዝኽእል ንላዕሊ ንብዝሒ ሰባት ክቐርብ ከሎ፡ እዚ ጽቡቕ ነገር እዚ ጠቕሙ ብዘየገድስ ብሰንኪ ዋሕዲ ልዕሊ ዓቐን ክግመት ይኽእል። ዝያዳ ሰባት ተበጻሕነት ክህልዎም ዝብል ድሌት፡ ካብ ምህላው ንላዕሊ፡ ጽንኩር ዋጋ ምውሳን ዘመንጩ ምዝባዕ የፍሪ። እዚ ምምዛን ዋጋ ኩሉ ግዜ ምስ ወጻኢታት ምፍራይ ዝሰማማዕ ኣይኮነን፣ ከምቲ ኣብ ሆላንድ ቱሊፕ ናይ ምውናን ድሌት ዘጋጠመ፣ እቲ ናይ መወዳእታ ዝድለ ንብረት ብዋጋ ገዛ ኣብ ኣምስተርዳም ዝሽየጥ ዝነበረ ናይ መወዳእታ ዝድለ ንብረት ብዋጋ ገዛ ኣብ ሆላንድ ዝፈጠረ ድሌት ቱሊፕ ናይ ምውናን ዘጋጠመ።

ሕጂ ኣብዚ ፓሮክሲዝም ምብጻሕ ብሰንኪ ቱሊፕ ንምርኣይን ቁጠባዊ ሓይልኻን ማሕበራዊ ክብርኻን ብርቂን ውሑድን ቱሊፕ ንምርኣይን ዝግበር ውድድር ጥራይ ናይ ሓባር ዕብዳን እዩ ነይሩ ክትብል ኢኻ።

እቲ ዕንፍሩር ምስ ሓለፈ፡ ቱሊፕ ተረሲዑ ኣካል ናይቲ ትረኻታት ዓያሹ፡ ከምኡ’ውን ዝርዝር ናይቶም ሕብረተሰብ ኣብ ዙርያ ማሕበራዊ ክብርታት ዝሃንጾም ግርምቢጥ ነገራት ኮይኖም፡ ከምቲ ስነ-ማሕበረሰብ ዱርክሃይም ብዛዕባ ሕብረተሰብን ማሕበራዊ ተግባራትን ከም ኣቕሓ መጽናዕቲ ዘጽንዐ።

እንተወሓደ ንሓሙሽተ ሽሕ ዓመታት ብሕጽረት ዝጸንሐ ሸቐጥ ኣሎ- እዚ ሞያ እዚ ብደቂ ኣንስትዮ ጥራይ ዝሰርሕዎ፡ ካብ ሕጽረት ቀረብ ዝምንጩ፡ ሞኖፖልኡ ክሳብ ሕጂ መሰል ምብጻሕ ዝጥቀም- ማለት ምንዝርና።

ኣብ ታሪኽ ባህሊ ደቂ ሰባት፡ ብሕጊ ቀረብን ጠለብን ጥራይ ዝግለጽ፡ ንኣገልግሎት ምንዝርና ደቂ ኣንስትዮ ብዘይ ውድድር፡ ብሞያዊ ኣገባብ ዝተሃንጸን ቀዋሚን ጾታ ደቂ ተባዕትዮ ተራእዩ ኣይፈልጥን።

ንደቂ ኣንስትዮ ተበጻሕነት ምህላዉ ነቲ ቀጻሊ ጠለብ ዝገልጽ ኮይኑ፡ ብዝኾነ ካልእ ረቛሒ ፈጺሙ ዘይተቛረጸ ኮይኑ፡ ብሞራላዊ፡ ሃይማኖታዊ፡ ፖሊስ ወይ ፖለቲካዊ ሕግታት’ውን ክቕየር ኣይክእልን። ምንዝርና ከም ቁጠባዊ ረቛሒ ዕዳጋ ኮይኑ ይቕጽል ብሰንኪ ሕጽረት ቀረብ ደቂ ኣንስትዮን ምህላው ተበጻሕነት ጾታ ደቂ ኣንስትዮን፡ እዚ ድማ ኩሉ ግዜ ድሩትን ውሑድን እዩ።

ሕጊ ስሕበትን ሕጊ ቀረብን ጠለብን ክስረዝ ስለዘይክእል፡ ኮሚኒስታት ነዚ ረኺቦሞ። ይኹን እምበር፡ ኣብተን ንሓደ ውሑድ ሸቐጥ ምርካብ ብዝምልከት ድሌታት ደቂ ሰባት ብትሪ ክቆጻጸራ ዝፍትና ሃገራት፡ ምስቲ ጸሊም ዕዳጋ ዝበሃል፡ ንሓድሽ ዕጸፋርስ ይኹን፡ ንኣልኮላዊ መስተ ምውሳድ ዝኽልክል፡ ወይ ድማ ኣብ ኩባ ንኹሉ ነገር ዝኸውን ራሽን ካርድ ዝኣመሰሉ ውሑድ ሃለኽቲ ነገራት፡ ከምኡ’ውን ዘለኣለማዊ ምንዝርና ደቂ ኣንስትዮ ብሓባር ክነብሩ ተገዲደን እየን።

እቲ ቀዳማይ ነገር ነቲ ክውንነት ዋሕዲ ቀረብ ጾታዊ ርክብ ደቂ ኣንስትዮ ኣለሊኻ፡ እዚ ቀረብ እዚ ከም ዝተቐለለ ምቕባል እዩ፡ ዋላ እኳ መበገሲኡን ማሕበራዊ፡ ስነ-ኣካላዊ ወይ ስነ-ኣእምሮኣዊ ኣገባባቱን፡ ወይ ሆርሞናዊ ምኽንያታትን ድሌት ድሌትን እንተዘይፈለጥናዮ፡ እቲ ሓቂ ግን ኣብቲ ዘይከራኸር ሓቂ እዩ፡ ስእነት ቀረብ ጾታዊ ርክብ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ስልጣነ ነዚ ዘለኣለማዊ ጽግዕተኛነት ኣብቲ ሰራሕተኛ ጾታዊ ርክብ ኣብ... ኩሉ ሕብረተሰባት፡ ኣብ ኩሉ ቦታታትን ኣብ ኩሉ ግዜን።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político