سوالاں دے پیمانے

سوالاں دے پیمانے

ریاضی وچ، تے خاص طور تے فزکس وچ، سانوں طول و عرض دے عمل دا سامنا کرنا پیندا اے جہنوں پیمانے وچ طریقہ کار دے مطابق علاج کیتا جاندا اے، ہر دائرہ کار دے اندر، اسی بنیادی طور تے دو ملکاں تے باقی دنیا دے وچکار سیاسی طور تے حل نئیں ہون آلے سب توں وڈے مسئلے تے آ سکدے آں جہڑا لڑدے نیں باقی 194 ملکاں دے ذریعہ استعمال ہون آلے اسی پیمانے نو ثقافتی طور تے ایڈجسٹ کرن دے لیی۔

صرف شمالی امریکہ تے لائبیریا دے ریاستہائے متحدہ سرکاری طور تے تے ثقافتی طور تے قرون وسطی تے برطانوی بادشاہی رسوم و رواج دی بنیاد تے صلاحیت، طول و عرض تے حرکیات دی پیمائش استعمال کردے نیں جہڑی کہ انچ، میل، پاؤنڈ، اونس دے تقسیماں وچ پیش کیتی جاندی اے، جہناں نے پہلے ای دو وڈے سنگین حادثیاں دا سبب بن چکے نیں کیونکہ سینٹی میٹر تے انچ دے طول و عرض دے وچکار الجھن دا، خاص طور تے انہاں چوں اک ایرین نامی پہلے راکٹ دے پہلے افتتاحی لانچ چ، جہڑا اج یورپی سیٹلائٹ لانچ کنسورشیم دی تجارتی کامیابی اے، جہڑی، انگریزی تے فرانسیسی دے مرکب دی وجہ توں انجینئراں نے نئیں کیتا انہاں نو‏ں احساس ہويا کہ سافٹ ویئر دا اک حصہ سینٹی میٹر نو‏‏ں انچ دے نال ملاندا اے، جس دے نتیجے وچ لکھاں ڈالر، فرانک، یورو د‏‏ی مالیت دے راکٹ د‏‏ی خود تباہی ہوگئی۔

جدوں پائلٹ جہاز نوں ایندھن بھرن ویلے گیلن نوں لیٹر نال یا ٹن ایندھن نوں پونڈ نال الجھاندا اے، تے 3.7 لیٹر دے گیلن تے ہزار پونڈ دے ٹن دے وچکار فرق جہاز نوں خراب کر سکدا اے تے جہاز نوں تھلے لا سکدا اے، ایہہ بہت گمبھیر اے۔

تضادات تے اختلافات نو ختم کرنا سوکھا نئیں اے، تنوع کیونکہ اک شمالی امریکی شہری نفسیاتی طور تے 60 میل فی گھنٹہ دی رفتار نال کار چ ہون تے 100 کلومیٹر فی گھنٹہ دی رفتار توں آگاہ ہون دے وچکار فرق نو نئیں سمجھ سکدا۔

فزکس داناں لئی، دو بہت وکھرے طول و عرض نیں: نینو دی دنیا، پیکو، تے چانن سالاں دی دنیا، پارسیک۔

ایہ جہان پیمانے دے مخالف سریاں تے ہن: اربواں میٹر، تے ارباں میٹر۔

جس طرح شمالی امریکی ڈرائیور اپنی علمی حساسیت وچ حسی طور تے نئیں سمجھدا کہ 100 کلومیٹر فی گھنٹہ دی رفتار نال سفر کرنا کیہو جیہا ہووے گا، اوہ ایہ نئیں کہہ سکدا کہ ایہ ہولی اے یا تیز، اوہ چنگی طرحاں سمجھے گا جے اوہ کہندا کہ ایہ سی 60 میل فی گھنٹہ۔

ایہ ثقافتی حوالے کافی موضوعی ہن۔ ساڈے انساناں لئی، ساڈی کہکشاں دا سائز، آکاشگنگا، اک لامحدود خلا اے، اسی کدی وی اپنی نکی کہکشاں نوں اک سرے توں دوجے سرے تک نئیں جا سکدے۔

جدوں اسی لامحدود ویلے دی گل کردے آں، تے 10,000 سال دے بارے چ سوچنا کافی اے، تے فاصلے دے لحاظ نال، 800 نوری سال دے فاصلے تے واقع آسمان چ نظر آن آلا تارہ بیٹلگیوز عملی طور تے لامحدود اے۔

سانوں ایہ یقین کروایا گیا اے کہ سانوں 13.4 ارب وریاں نوں کائنات دے آغاز دے طور تے سوچن دی لوڑ اے؛ کوئی وی انسان اک توں لے کے اک ارب تک دی گنتی نئیں کر سکدا; سائز دا سوال حقیقی انسانی اصطلاحات وچ، بعض انسانی حدود دے اندر پیش کرن دی لوڑ اے: آؤ ویکھدے آں۔

ہر سال انسانیت ولوں پیدا ہون آلی ساری دولت 112 کھرب ڈالراں وچ گنی تے ناپی جا سکدی اے؛ دنیا بھر چ اک سال چ گڈیاں دی کل پیداوار 100 ملین گڈیاں اے; زمین دی آبادی 7.5 ارب انسان اے; اسی زمین دا وزن تے سائز، مداری رفتار تے گردش دی رفتار جاننے آں; قدم قدم تے اسی انساناں لئی کائنات نو سمجھن دے قابل حداں تک پہنچنے آں; باقی صرف ریاضی تے شماریاتی قیاس آرائی اے۔

اسی تخمینے دے ذریعے، معلوم کائنات دے پورے کمیت دا حساب لا سکنے آں، تے اس لیی پورے معلوم کائنات وچ موجود مادے دی مقدار دا حساب لا سکنے آں، اسی ایہ کم فلکیاتی طبیعیات دے ذریعے تخمینے دے حساب کتاب دے ذریعے کیتا۔

ساڈے انساناں لئی، ساڈا نظام شمسی ساڈی جسمانی حد دے طور تے کافی اے؛ سوچو کہ سب توں دور دے سیارے تک اپڑن لئی سب توں طاقتور راکٹاں دے ذریعے نو سال دی خلائی سفر دی لوڑ اے; ساڈے سورج ول جان لئی سانوں 6 مہینے دا سفر کرنا پیندا اے جہدے تک زمین توں لانچ کیتے گئے سیٹلائٹ تک اپڑیا جا سکے؛ انسان دی بنائی ہوئی گڈی دی سب توں ودھ رفتار سورج دے نیڑے رکھے گئے سیارچے نال حاصل کیتی جاندی سی، جہڑی سورج دی کشش ثقل دی طاقت نال کھچی جاندی سی، تے پیریگی تے 700 ہزار کلومیٹر فی گھنٹہ دی رفتار تک پہنچ جاندی سی۔

ایہ سب کجھ ایہ کہن لئی اے کہ ساڈی فزکس لئی کائنات دے طول و عرض دے پیمانے وچ کوئی فرق نئیں پیندا، جے بگ بینگ 13.4 ارب سال پہلے ہویا سی یا جے ایہ 48 ارب سال پہلے ہویا سی، تے ساڈی ادراک تے حساسیت دی حد ساڈے نظام شمسی توں ودھ نئیں اے۔ ، اسی کدی وی ایتھوں نئیں نکلاں گے، جویں کہ شمالی امریکی ڈرائیور جہڑا اپنی گڈی نو 100 کلومیٹر فی گھنٹہ دی رفتار نال سفر کرن دا تصور نئیں کر سکدا، لیکن ایہ احساس کرن دے قابل اے کہ 60 میل فی گھنٹہ اک تیز رفتار اے جہدے لئی سٹیئرنگ وہیل تے بہوں توجہ دی لوڑ اے۔ اوہدی گڈی دا، اسی رفتار نال چلن آلے جہاز لئی ایہ کھڑے ہون دی طرح اے، تے اک جہاز لئی ایہ بہوں تیز تے خطرناک اے، جویں اک سائیکل اکو رفتار نال: ایہ سب پیمانے تے منحصر اے۔

اک انسان لئی سو سال دی زندگی اک بقا دا چیلنج اے، جویں کہ اک چٹان لئی 100 ملین سال جتھے تریڑاں تے ماضی دے ویلے دیاں نشانیاں نظر آن لگ پئیاں نیں۔

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político