ናይ ሕቶ ሚዛናት

ናይ ሕቶ ሚዛናት

ኣብ ሒሳብ፡ ብፍላይ ድማ ኣብ ፊዚክስ፡ እቲ ብኣገባብ ብሚዛን ዝሕከም መስርሕ መለክዒ ይገጥመና፡ ኣብ ውሽጢ ነፍሲ ወከፍ ስፍሓት፡ ብቐንዱ ኣብ መንጎ ክልቲአን ሃገራትን ካልእ ዝቃለሳ ዓለምን ገና ብፖለቲካዊ መንገዲ ዘይተፈትሐ ዝዓበየ ጸገም ክንገጥመና ንኽእል ብባህሊ ከምቲ እተን ዝተረፋ 194 ሃገራት ዝጥቀምሉ ሚዛን ንምትእንጋድ።

ሕቡራት መንግስታት ሰሜን ኣሜሪካን ላይበርያን ጥራይ እየን ብወግዒን ባህልን ዓቕሚ፣ መለክዒን ዳይናሚክስን መለክዒታት ኣብ ማእከላይ ዘመንን እንግሊዝን ንጉሳዊ ልምድታት ዝተመርኮሰ ብክፍሊ ዝውከል: ኢንች፣ ማይልስ፣ ፓውንድ፣ ኦውንስ፣ እዚ ድሮ ክልተ ዓበይቲ ከበድቲ ሓደጋታት ቴክኖሎጂካዊ ጸገማት ኣስዒቦም ኣለዉ ምኽንያቱ ናይቲ ኣብ መንጎ መለክዒታት ሴንቲሜተርን ኢንችን ዝነበረ ምድንጋር፣ ብልክዕ ሓደ ካብኣቶም ኣብ ቀዳማይ መጀመርያ ምውንጫፍ ናይታ ኣርያነ እትበሃል ቀዳመይቲ ሮኬት፣ እዚ ሎሚ ንኮንሶርትየም ምውንጫፍ ሳተላይት ኤውሮጳ ንግዳዊ ዓወት ኮይኑ፣ እዚ ድማ፣ ብሰንኪ ምትሕውዋስ እንግሊዝኛን ፈረንሳን እዩ። መሃንድሳት፡ ገለ ክፋል ናይቲ ሶፍትዌር ሴንቲሜተር ምስ ኢንች ዝተሓዋወሰ ኮይኑ፡ ውጽኢቱ ድማ እታ ሚልዮናት ዶላር፡ ፍራንክ፡ ዩሮ ዝዋግኣ ሮኬት ባዕላ ከም እትጠፍእ ኣይተገንዘቡን።

ፓይለት ነታ ነፋሪት ነዳዲ ክመልእ ከሎ ጋሎን ምስ ሊትሮ ወይ ቶን ነዳዲ ምስ ፓውንድ ክደናገር ከሎ፡ ኣብ መንጎ ጋሎን 3.7 ሊትሮን ቶን ሽሕ ፓውንድን ዘሎ ፍልልይ ንሓንቲ ነፋሪት ምብትታን ከውርድን ይኽእል፡ እዚ ኣዝዩ ከቢድ እዩ።

ሓደ ዜጋ ሰሜን ኣመሪካ ኣብ መኪና ኣብ ሰዓት 60 ማይልስ ምህላውን ኣብ ሰዓት 100 ኪሎ ሜተር ፍጥነት ምሕባርን ዘሎ ፍልልይ ብስነ-ኣእምሮኣዊ መንገዲ ክርድኦ ስለዘይክእል ዘይምስምማዕን ምፍልላይን ምውጋድ ቀሊል ኣይኮነን።

ንፊዚከኛታት ክልተ ኣዝዮም ፍሉያት መለክዒታት ኣለዉ፡ ዓለም ናኖ፡ ፒኮ፡ ከምኡ’ውን ዓለም ናይ ብርሃን ዓመታት፡ ፓርሰክ።

እዘን ዓለማት እዚኣተን ኣብ ተጻረርቲ ጫፋት ናይቲ ሚዛን እየን ዘለዋ: ቢልዮናት ሜትሮ: ከምኡውን ቢልዮናት ሜትሮ።

ከምቲ ሰሜን ኣሜሪካዊ መራሒ መኪና ብናይ ኣእምሮኣዊ ተነቃፍነቱ ኣብ ሰዓት 100 ኪሎ ሜተር ምጉዓዝ ከመይ ከም ዝመስል ብህዋሳዊ መንገዲ ዘይርድኦ፡ ቀስ ኢሉ ድዩ ቅልጡፍ ክብል ኣይክእልን፡ ከምኡ እዩ እንተዝብል ኣዝዩ ጽቡቕ ጌሩ ምተረድኦ 60 ማይልስ ኣብ ሰዓት።

እዞም ባህላዊ መወከሲታት እዚኣቶም ኣዝዮም ስብጀክቲቭ እዮም። ንዓና ንደቂ ሰባት ስፍሓት ጋላክሲና ፍኖተ ጸባ ደረት ኣልቦ ጠፈር እዩ፣ ነታ ንእሽቶ ጋላክሲና ካብ ሓደ ጫፍ ናብቲ ካልእ ጫፍ ክንጓዓዛ ፈጺምና ኣይንኽእልን ኢና።

ብዛዕባ ደረት ኣልቦ ግዜ ክንዛረብ ከለና 10,000 ዓመት ምሕሳብ እኹል እዩ፣ ብመንጽር ርሕቀት ድማ እቲ ኣብ ሰማይ ዝርአ ኮኾብ በተልገውዝ ኣብ 800 ናይ ብርሃን ዓመት ርሒቑ ዝርከብ ብተግባር ደረት ኣልቦ እዩ።

13.4 ቢልዮን ዓመት ከም መጀመርታ ኣድማስ ክንሓስቦ ከምዘለና ክንኣምን ተገይሩና፤ ዝኾነ ወዲ ሰብ ካብ ሓደ ክሳብ ሓደ ክሳብ ቢልዮን ቁጽሪ ክቖጽር ኣይክእልን፤ ሕቶ ዓቐን ብሓቀኛ ሰብኣዊ ኣዘራርባ፡ ኣብ ውሽጢ ዝተወሰነ ሰብኣዊ ድሩትነት ክቐርብ ኣለዎ፡ ንርአ።

ኩሉ እቲ ወዲ ሰብ ኣብ ዓመት ዘፍርዮ ሃፍቲ ብ112 ትሪልዮን ዶላር ክቑጸርን ክዕቀንን ይኽእል፤ ጠቕላላ ምህርቲ መካይን ኣብ ሓደ ዓመት ኣብ መላእ ዓለም 100 ሚልዮን መካይን እዩ፤ ብዝሒ ህዝቢ ምድሪ 7.5 ቢልዮን ደቂ ሰባት እዩ፤ ክብደትን ዓቐንን መሬት፣ ፍጥነት ምዝዋርን ፍጥነት ምዝዋርን ንፈልጥ ኢና፤ ደረጃ ብደረጃ ደቂ ሰባት ንኣድማስ ንኽርድኡ ኣብ ዝፍለጥ ደረት ንበጽሕ፤ ዝተረፈ ድማ ናይ ሒሳብን ስታቲስቲክስን ግምታት ጥራይ እዩ።

ምሉእ ጅምላ ናይቲ ዝፍለጥ ኣድማስ ክንሕስቦ ንኽእል ኢና፣ ብግምት፣ ስለዚ ድማ ኣብ ምሉእ እቲ ዝፍለጥ ኣድማስ ዘሎ መጠን ንጥረ ነገር፣ ነዚ ብግምት ስሌታት ብመንገዲ ኣስትሮፊዚክስ ኢና ጌርናዮ።

ንዓና ንደቂ ሰባት ስርዓተ ጸሓይና ከም ኣካላዊ ደረትና እኹል እዩ፤ እታ ኣዝያ ርሒቓ ዘላ ፕላኔት ክትበጽሓ ብዝያዳ ሓያላት ሮኬታት ናይ ትሽዓተ ዓመት ጉዕዞ ህዋ ከምዘድልያ ይሓስቡ፤ ናብ ጸሓይና ንምኻድ ካብ መሬት ብዝተወንጨፈት ሳተላይት ንኽንበጽሖ ናይ 6 ወርሒ ጉዕዞ የድልየና፤ ሰብ ዝሰርሓ መኪና ዝበጽሖ ዝለዓለ ፍጥነት፡ ኣብ ጥቓ ጸሓይ ዝተቐመጠት ሳተላይት፡ ብሓይሊ ስሕበት ጸሓይ ተሳሒባ፡ ኣብ ፐሪጂ ኣብ ሰዓት 700 ሽሕ ኪሎ ሜተር ክትበጽሕ ክኢላ።

እዚ ኩሉ ንፊዚክስና ኣብ ዳይመንሽን ስኬል ኣድማስ ዝኾነ ፍልልይ የብሉን ንምባል እዩ፣ እቲ ዓቢ ምፍንጃር ቅድሚ 13.4 ቢልዮን ዓመት እንተ ኣጋጢሙ ወይ ቅድሚ 48 ቢልዮን ዓመት እንተኾይኑ፣ ደረት ምፍላጥን ተነቃፍነትንና ካብ ስርዓትና ሶላር ኣይሓልፍን እዩ። ፣ ካብዚ ፈጺምና ኣይንወጽእን ኢና፣ ከምቲ መኪንኡ ኣብ ሰዓት 100 ኪሎ ሜተር ክትጓዓዝ ክሓስብ ዘይክእል፣ ግን ከኣ ኣብ ሰዓት 60 ማይልስ ኣብ መሪሕነት ብዙሕ ቆላሕታ ዝሓትት ልዑል ፍጥነት ምዃኑ ክግንዘብ ዝኽእል ሰሜን ኣመሪካዊ መራሒ መኪና ናይ መኪንኡ፡ ንሓንቲ ብተመሳሳሊ ፍጥነት ዘለዋ ነፋሪት ልክዕ ከም ደው ምባል እዩ፡ ንመርከብ ድማ ከም ኣብ ብሽክለታ ብተመሳሳሊ ፍጥነት ኣዝያ ቅልጡፍን ሓደገኛን እያ: ኩሉ ኣብ ሚዛን ይምርኮስ።

ሚእቲ ዓመት ህይወት ወዲ ሰብ ልክዕ ከምቲ ንሓደ ስንጥቆታትን ምልክታት ሕሉፍ ግዜን ክረኣዩ ዝጀመሩ ከውሒ 100 ሚልዮን ዓመት ናይ ምድሓን ብድሆ እዩ።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político