ጽውጽዋይ ጸገም ኣብ ምምሃር ሒሳብ

ጽውጽዋይ ጸገም ኣብ ምምሃር ሒሳብ

ኣብ ወዲ 14 ዓመት ኣዝየ በሊሕ ወዲ ስለ ዝነበርኩ ብሕሳብ ብሉጽ ተማሃራይ ኮይነ።

እዚ ዝኾነ ቅድሚ 14 ዓመት ዕድመይ ኣብ ምምሃር ሒሳብ ፍትሓውን ዳርጋ ማእከላይ ደረጃን ጥራይ ዝነበረ ተማሃራይ ድሕሪ ምንባሩ እዩ።

ኣይፈተዎን ማለት ኣይኮነን ብኣንጻሩ ኣዝዩ ክፈልጥ ዝደሊን ሒሳብ ምፍላጥ በቃ ንብልሒ ንምዃንን ንፉዕ ክኢላ ስነ-መጐት ኣድማስ ንምዃንን ጥራይ እኹል እዩ ዝብል ጽውጽዋይ ይኣምን ነይሩ፡ ኩሉ ነገር ጥራይ እዩ ጉዳይ ክኸውን of following the path of rationality and that's it, just one A cognitive dysfunction ወይ heuristic dissonance ዘለዎ ሰብ ሒሳብ ክመሃር ብቑዕ ኣይነበረን።

ብኻልእ ኣዘራርባ ንሒሳብ ክሕዞን ክርድኦን ዝኽእል ዓሻ ሰብ ጥራይ እዩ።

ካብ ግዜ ኣካዳሚ ግሪኽ ጀሚሩ፡ እቲ “ጂኦሜትሪ እንተዘይፈሊጥካ ኣብዚ ኣይትእቶ” ዝብል ምእታው፡ እቲ ዝያዳ ንኹሉ ዝሓቁፍ ስነ-ፍልጠት ሒሳብ እዩ ነይሩ፡ በዚ ኸኣ፡ ንፈላስፋታት ግሪኽ፡ ሒሳብ ወይ ጂኦሜትሪ፡ ንኣድማስ ንምርዳእ ቀመር እዩ ነይሩ።

ኣነ፡ ካብ ንእስነተይ ጀሚረ፡ ብዛዕባ ሳይንስ፡ ብዛዕባ ሃይማኖት፡ ብዛዕባ ፍልስፍና ተጠራጣሪ ስለ ዝነበርኩ፡ ኣብ ርእዮተ ዓለም ናጽነት ኣተሓሳስባን ዝኾነ ካብ ጽልእን ጽውጽዋያዊ ቅብጸትን ነጻ ዝኾነ ሰብ፡ እቲ ብገለልተኛ ኣተሓሳስባ ዝተዓደለ መሪሕ ሳይንሳዊ ሓሳብን ኩሉ ግዜን ከም ዝኸውንን እኣምን ነይረ ብዘይ ዝኾነ ይኹን ኣፕሪዮሪ ገደብ ሓደስቲ ሓሳባት ንምውህሃድ ድሉው።

እዚ ርእዮተ ዓለም ሳይንሳዊ ጥርጣረ እዩ፣ ሳይንስ ካብ ስነ-ሓሳብ፣ ጽልእን ዶግማን ፍጹም ገለልተኛ፣ ዋላ እቶም ንሳይንስ ኣዝዮም ፍቑራት።

ኣቦይ፡ ሳጅን ሰራዊትን ብማሕበራዊ ስነ-ፍልጠት ዝተመረቐን መጽሓፍ፡ ብዛዕባ ሜላታት መጽናዕቲ ምስ ተዛረበት፡ ሒሳብ ከም ዝኾነ ካልእ ትምህርቲ ሕግታት ከም ዝኽተልን ብሓቂ ድማ ሒሳብ ዕጹው ስርዓታትን ሕግታትን ጥራይ ምዃኑ ተረዲኡኒ። ገሊኦም መርኣያ ክኾኑ ዝኽእሉ ገሊኦም ድማ ፍጹም ግዝያዊ ምዃኖም፣ ዶግማታት ኮይኖም ምጉዳል ጥራይ ምዃኖም።

ሒሳብ ብኣገባብን ስነ-ስርዓትን ምስ እትኽተሎ ጥራይ ዝሰርሕ ጽኑዕ ሕግታትን ትእዛዛትን ኮይኑ፡ ከም ኣሰራርሓ መግቢ ኬክ ወይ ማንዋል ቦይ ስካውት ከም ዝኾነ ብሓባር ዝተኣሳሰረ ኣገባባት ጥራይ እዩ።

ብስጭተይ ኣዝዩ ዓቢ እዩ ነይሩ፣ ኩሉ እቲ ብሒሳብ ዝሃነጽክዎ ምድንጋር ተዛዚሙ፣ ኣብ ዩኒቨርሲቲ ኣብ ሳልሳይ ዓመት ኤሌክትሪካል ኢንጅነሪንግ ኣብ ዝነበርኩሉ እዋን ድማ ነቶም 32 ሜላታት ምፍታሕ ዲፈረንሻል ኢኩዌሽን እናኣጽናዕኩ ከለኹ፣ ድሕሪ ደጊም ሒሳብ ይዕቅኖ እዩ ዝብል እምነት ብዝምልከት ዝኾነ ምትላል ኣይነበረን። ብልሒ ወይ ገለ ፍሉይ ክእለት ዝግብኦ ገለ ጅንየስ ዝሓትት፣ በቃ ኣልጎሪዝም ፍለጥን ሕግታትን ስርዓታትን ስርሒት ምኽታልን ንሱ ድማ እዩ፣ ብሕሳብ፣ ከምኡውን ብመካኒካዊ ኣገባብ፣ ብኣገባብ፣ መብዛሕትኦም ጸገማት ሒሳብ ክፍታሑ ይኽእሉ።

ሒሳብ ካብ ስብስብ ስርሒታት ኣብ ልዕሊ ስብስብ ውሳኒ ሕግታት ዝሓልፍ ኣይኮነን፣ እዚ ድማ ቅድሚ ሕጂ ብቴሎሎጂካዊ ኣገባብ ብታውቶሎጂ ናይ መመዓራረዪታትን ዘይምዕሩይነትን ትጽቢት ዝግበረሉ ውጽኢት ንምርካብ ዝተቐረጸ ጸገማት ንምፍታሕ ብመካኒካዊ፣ ብኣገባብን ብጽኑዕን ዝትግበር እዩ። ምልክት፡ የማናይ ሸነኽ ወይ ጸጋማይ ሸነኽ ናይቲ ቀመር ወይ ስርዓት።

እዚ ብልሕን መሳጥን ናይ ግምት ጸወታ፡ ካብ ምትላል ቋንቋ ሒሳብ ኣብ ውሽጢ ደረጃታትን ሕግታትን፡ ፈጠራ ወይ ብልሒ ዘይሓትት፡ ስነ-ስርዓትን ኣገባብን ጥራይ ዝሓትት ኣይኮነን።

ተስፋ ዘቑርጽ።

ሒሳብ ምምሃር ከም ሓድሽ ቋንቋ ምምሃር እዩ።

Roberto da Silva Rocha, professor universitário e cientista político